Amerikaanse ambassade vestigt zich in Jeruzalem: waarom of waarom niet?
Morgen staat de feestelijke opening van de Amerikaanse ambassade in Jeruzalem gepland. Met zijn beslissing om Jeruzalem te erkennen als hoofdstad van Israël en de Amerikaanse ambassade ernaar te verhuizen vanuit Tel Aviv, heeft VS-president Donald Trump een breuk gemaakt met 70 jaar Amerikaans beleid in het Midden-Oosten.
In december vorig jaar kondigde president Trump aan dat de VS Jeruzalem nu gaan erkennen als hoofdstad van Israël en dat de Amerikaanse ambassade zal verhuizen van de havenstad Tel Aviv naar Jeruzalem. Meer nog: de officiële opening van de VS-ambassade is gepland op 14 mei en dat valt samen met de 70e verjaardag van het uitroepen van de staat Israël in 1948.
In feite is die beslissing een logisch gevolg van een wet die het door Republikeinen gedomineerde Congres in oktober 1995 heeft aangenomen. Die wet bepaalde de erkenning als hoofdstad, de afwijzing van de deling van Jeruzalem en de verhuis van de VS-ambassade. De Congresleden hielden echter een stok achter de hand, want elke president kon op grond van "veiligheidsredenen" die beslissing telkens met zes maanden uitstellen en dat hebben achtereenvolgens Bill Clinton, George W. Bush en Barack Obama altijd gedaan.
President Trump breekt nu met die traditie en doet dat onder druk van de Amerikaanse casinomagnaat en oerconservatief Sheldon Adelson, een goede vriend van de Israëlische premier Benjamin Netanyahu. De schatrijke Adelson zou zelf een deel van de kosten van de verhuis betalen.
Voor de volledigheid hadden sommige kleine landen zoals Nederland en Costa Rica tot 1980 wel een ambassade in Jeruzalem. Ze trokken die echter weg naar Tel Aviv nadat de Verenigde Naties de eenzijdige annexatie van Oost-Jeruzalem door Israël hadden veroordeeld. De VS hebben echter nooit een ambassade gehad in Jeruzalem, wel een consulaat.
Van wie is Jeruzalem eigenlijk?
Jeruzalem is al decennia een splijtzwam tussen Israëli's en Palestijnen, te meer omdat hier de heiligdommen van zowel jodendom (Klaagmuur), christendom (Heilige Grafkerk) als de islam (Tempelberg met de Rotskoepelmoskee en de al-Aqsa) liggen. In het verdelingsplan van Palestina van de Verenigde Naties in 1947 kreeg Jeruzalem dan ook een internationale status toegewezen.
De stad raakte echter verdeeld tijdens de Onafhankelijkheidsoorlog van Israël (1948-1949) toen de Oude Stad en omliggende Arabische wijken veroverd werden door Jordaanse troepen en voortaan als Oost-Jeruzalem door het leven gingen. Het meer moderne West-Jeruzalem -grotendeels Joods- bleef in handen van Israël. Uit beide delen kwam een uittocht van de verslagen minderheid op gang. Volgende stap: tijdens de Zesdaagse Oorlog van 1967 veroverde Israël naast andere gebieden ook de Westelijke Jordaanoever en Oost-Jeruzalem, dat enkele jaren later officieel werd geannexeerd en uitgeroepen tot "de ondeelbare hoofdstad van Israël".
Dat is echter nooit internationaal erkend, ook niet door de VS die de diplomatieke banden met de Arabische wereld niet wilden doorsnijden, en ook niet door Europa of de Verenigde Naties. De Palestijnse Autoriteit beschouwt Oost-Jeruzalem als de hoofdstad van een nog op te richten Palestijnse staat, al hebben ze daar nu niks te zeggen. Overigens "kleurt" dat Oost-Jeruzalem alsmaar meer Joods omdat er steeds nieuwe kolonies worden opgericht om de Israëlische greep te "betonneren".
VS-isolement in Jeruzalem?
Nu komt de nieuwe Amerikaanse ambassade wel in West-Jeruzalem, dat internationaal erkend wordt als een onderdeel van Israël en dus niet in het Palestijnse deel. Toch is Jeruzalem symbolisch van prioritair belang voor zowel Israël als de Palestijnen en de eenzijdige beslissing van Trump om naar Jeruzalem uit te wijken, wordt beschouwd als de de facto erkenning van de Israëlische annexatiepolitiek en botst internationaal op onbegrip.
Dat president Trump zijn land flink geïsoleerd heeft, bleek toen in de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties een niet-bindende resolutie die de verhuis van de ambassade veroordeelde, de steun kreeg van de meeste lidstaten. Zelfs bondgenoten als Australië en Argentinië onthielden zich. De VS kreeg enkel de steun van Guatemala, Honduras en Israël zelf.
Voor de Israëlische premier Benjamin Netanyahu is de beslissing van Trump een historisch succes en een bevestiging van zijn "harde lijnpolitiek". Toch is het opvallend dat veel Amerikaanse Joden het niet opportuun vinden om de ambassade te verkassen. Trump speelt echter vooral in op diepgelovige christelijke groepen in de VS die als een blok achter het zionisme staan en die een belangrijk onderdeel vormen van zijn kiespubliek. Daarvan is vicepresident Mike Pence -die een grote rol speelde in de beslissing- een boegbeeld. Pence mocht de datum van de opening van de ambassade ook gaan meedelen in Israël zelf.
