Ziekenhuizen waarschuwen De Block: "Je kan niet blijven besparen zonder ongelukken"

Het Laatste Nieuws bracht de afgelopen dagen onder de kop “Zijn onze ziekenhuizen ziek” een pittige reeks over het personeelstekort in de ziekenhuizen, met vaak schrijnende getuigenissen over hoge werkdruk, gezondheidsrisico’s en de patiëntveiligheid die in het gedrang komt. De reeks weekt op allerlei fora veel emoties los: van personeel en directies van ziekenhuizen, van patiënten, van de man in de straat. Eén rode draad: trop is te veel, de bodem van het vat is bereikt, het is niet langer werkbaar. Veel verpleegkundigen doen hun job met hart en ziel, maar dreigen af te haken. Het dossier raakt duidelijk een gevoelige snaar. En terecht! De zorg ligt iedereen na aan het hart; vroeg of laat worden we er allemaal mee geconfronteerd.

Zorgmedewerkers verdienen alle respect en aandacht, patiënten hebben recht op kwaliteit en een antwoord op hun zorgnood. Hoe kunnen we al die belangen verenigen? Hoe is het zover kunnen komen? Waar zijn we tekortgeschoten? In haar reactie wijst minister De Block naar de ziekenhuisdirecties. “Zij zijn verantwoordelijk voor het welzijn van hun medewerkers”, zo stelt ze. Maar hoe doe je dat als je jaar na jaar besparingen krijgt opgelegd, en je als sociale onderneming elk jaar moet schrapen om niet in het rood te gaan?

Er is de afgelopen jaren bespaard in de ziekenhuizen, veel bespaard. Daarnaast moeten de ziekenhuizen aan vele nieuwe regels en bijkomende eisen voldoen. Denken we aan alle noodzakelijke investeringen voor ICT, voor de nieuwe regels rond privacy, voor accreditaties, aan de vele registraties die het personeel moet uitvoeren. De lijst is eindeloos lang, en tegelijk werden de middelen van de overheid ingekrompen. Was er vroeger nog hier en daar marge? Zeker. Maar dat is verleden tijd. Elk ziekenhuis heeft een hele reeks “efficiëntie-oefeningen” achter de kiezen. Die taak hebben ze volbracht. “Meer doen met minder” heeft zijn grens. Je kan niet blijven besparen op infrastructuur en personeel zonder colateral damage. Dat zeggen de ziekenhuizen al jaren en werd met deze enquête van Het Laatste Nieuws nogmaals pijnlijk duidelijk.

Ook de zorg voor de medewerkers is een gedeelde zorg. Maar hoe doe je dat met een personeelsnorm die ver onder het Europese gemiddelde ligt? In België zorgt 1 verpleegkundige voor 11 patiënten, terwijl dat in Europa gemiddeld 1 voor 8 patiënten is. Bovendien is de laatste jaren de gemiddelde verblijfsduur in het ziekenhuis stelselmatig afgenomen. Nu gaan patiënten na een ingreep gemiddeld veel sneller naar huis, waar ze thuiszorg krijgen of revalideren. De gemiddelde zorg in het ziekenhuis is daardoor intensiever en complexer geworden, terwijl de personeelsnorm ongewijzigd bleef. En dat terwijl alle studies uitwijzen dat de zorg veiliger is met een hogere personeelsnorm. Vandaag staan er in onze Belgische ziekenhuizen zo’n 40.000 voltijdse verpleegkundigen aan het bed. Willen we hun aantal optrekken tot de gemiddelde personeelsnorm in Europa, dan zouden we 15.000 extra voltijdsen moeten aanwerven. Dat zou een extra jaarlijkse loonkost betekenen van 975.000 miljoen euro: een bedrag waarvan je gaat duizelen!

En stel dat we dat extra miljard ter beschikking hebben en kunnen uitgeven? Waar gaan we die 15.000 nieuwe verpleegkundigen halen? Dat is geen evidentie. Want de arbeidsmarkt staat in brand, dixit Fons Leroy, topman van de VDAB, afgelopen weekend. En “zorg” prijkt aan de top van de knelpuntberoepen. We zijn dus in een vicieuze cirkel beland. De uitstroom van verpleegkundigen is groter dan de instroom, wat de druk op verpleegkundigen nog doet toenemen, met als gevolg: ziekteverzuim, nog meer vervroegde uitstroom en de perceptie van het beroep als ‘zwaar’ en ‘onaantrekkelijk’. Onder meer door de vergrijzing stijgen de zorgnoden. Dat vereist handen, veel meer handen. Die we niet vinden, nu niet en in de toekomst niet. Want de “war for talent” is nog maar pas begonnen. En toch verwacht elke burger dat hij goede zorg krijgt in return voor zijn bijdragen aan de sociale zekerheid. Hij heeft recht op kwaliteitsvolle en warme, menselijke zorg. Botsen we hier op de grenzen van onze welvaartsstaat? Hoe geraken we hieruit?

Zoals zoveel dingen in dit land is het wijzigen van een zorgsysteem als een gigantische tanker die je van richting moet doen veranderen. Er is de afgelopen jaren veel gebeurd in de zorg, al is dat niet altijd meteen zichtbaar voor de man in de straat. De besparingen hebben de ziekenhuizen grondig doen nadenken over hun uitgaven, processen en werkorganisatie. Het heeft hun efficiëntie en creativiteit aangescherpt. Ze hebben nagedacht hoe ze hun personeel effectiever kunnen inzetten. Er is de hele beweging naar het transparant maken van kwaliteit: het meten van indicatoren, het behalen van internationale kwaliteitslabels via het doorlopen van externe audits. Ziekenhuizen doen ook veel inspanningen om transparant te communiceren over die kwaliteit, vanuit de intrinsieke motivatie dat kwaliteit centraal staat en niet omdat de overheid dat vraagt. En daarnaast is er de beweging naar netwerkvorming: taakafspraken maken, niet overal alle gespecialiseerde behandelingen aanbieden, werken aan een goede basiszorg voor chronische patiënten. Er is dus veel in evolutie. De tanker is in beweging. Maar verandering creëert onrust, en dat is in de ziekenhuizen niet anders. De klok terugdraaien kan niet. Dat willen we ook niet. Verwachtingspatronen zijn veranderd, zowel wat betreft toegankelijkheid als kwaliteit.

Dat stelt ons voor enorme uitdagingen voor de organisatie van de zorg. En zal ons onvermijdelijk voor keuzes stellen. Kunnen we nog alles aanbieden en terugbetalen wat mogelijk is? Kunnen we onze diensten voldoende bemannen? Het probleem van het personeelstekort hebben we al te lang voor ons uitgeschoven, niet alleen in de zorg, maar veel breder. Nu de babyboomers met pensioen gaan, komt de problematiek in volle snelheid op ons af. Een breed debat is nodig, net als een heel scala aan maatregelen om dat ook maar enigszins het hoofd te bieden. Aantrekkelijkheid van het beroep, gevarieerde loopbanen en een correcte en faire verloning, dat zijn de kernwoorden. Meer geconcentreerde ziekenhuiszorg vraagt een hogere en een meer flexibele personeelsnorm, én een correcte financiering. Wij nemen alvast onze verantwoordelijkheid op.

Zorgnet-Icuro is de koepelorganisatie van alle Vlaamse ziekenhuizen. Daarnaast verenigt de organisatie zorgorganisaties uit de geestelijke gezondheid en de ouderenzorg, samen meer dan 775 erkende voorzieningen met bijna 130.000