"Voor Hamas was een bloedbad de enige troefkaart": antwoorden op uw vragen over het Palestijns conflict

1. Waarom voelen de Palestijnen in Gaza zich wanhopig en in de steek gelaten?

De Gaza-strook wordt sinds 2007 bestuurd door Hamas. Israël had twee jaar eerder zijn nederzettingen in het gebied eenzijdig ontruimd. De islamistische extremisten prikten die 'overwinning' op hun hoed en grepen na een burgeroorlog met de concurrerende Palestijnen van Fatah de macht. Elf jaar later is de toestand in Gaza hopeloos. Er wonen 2 miljoen overwegend jonge mensen. Van de jongeren onder de 30 is 65 procent werkloos. De bevolking overleeft dankzij de VN. 

De strook land is bovendien compleet van de buitenwereld afgesloten. En niet alleen door Israël. Ook door Egypte. En – figuurlijk – ook een beetje door de Palestijnse Autoriteit van Mahmoed Abbas op de Westelijke Jordaanoever. Die 'vergeet' weleens de ambtenaren te betalen. Of de elektriciteit. Het conflict tussen Hamas en Fatah is namelijk nog steeds niet bijgelegd. Onder Egyptisch toezicht zijn er wel pogingen gedaan, maar het resultaat is mager. 

Beide Palestijnse gebieden leven sinds 2007 gescheiden van elkaar en zijn uit elkaar gegroeid. Tekenend voor die scheiding is dat op de Westelijke Jordaanoever de voorbije weken geen Palestijn op straat kwam om te protesteren tegen het vijftigtal doden dat in Gaza te betreuren viel sinds de start van de 'Mars van de Terugkeer' op 30 maart.

_{Lees verder onder de foto.}

2. Was de Mars van de Terugkeer de juiste manier om iets aan de situatie in Gaza te doen?

Ongeveer 700.000 Palestijnen verlieten bij de totstandkoming van de staat Israël have en goed, in de hoop er snel terug te keren. Dat 'Recht op Terugkeer' is vastgelegd in resolutie 194 van de Algemene Vergadering van de VN (1948). Israël heeft dat artikel 11 nooit aanvaard. Officieel omdat het niet los gezien kon worden van de hele resolutie, waarvan de tekst door Egypte, Irak, Libanon, Saoedi-Arabië, Syrië en Jemen werd verworpen. Natuurlijk speelde in het achterhoofd van de Israëlische bewindslieden ook het demografische element.

Het 'Recht op Terugkeer' – bij alle vredesonderhandelingen een van de onoverkomelijke hindernissen, samen met het statuut van Jeruzalem – is onlangs zeer bewust weer opgepookt door de leiding van Hamas. Die is sinds een jaar in handen van Yahya Sinwar. Niet zozeer gekozen omwille van zijn geweldige politieke inzichten, maar om zijn 'heldenstatus'. Hij zat 23 jaar vast voor de opdracht tot de moord op twee ontvoerde Israëlische soldaten. Sinwar wil twee dingen: een barst in de blokkade van Gaza en het internationale isolement doorbreken. Dat laatste probeerde hij vorig jaar met een gematigd addendum aan het handvest van Hamas. Een slag in het water, omdat de oude haattekst, die oproept tot de vernietiging van Israël, van kracht bleef.

De manier waarop Sinwar de blokkade weg wil, is zelfs volgens hevige supporters van de Palestijnse zaak bijzonder cynisch. "De huidige Hamas-leiding is tot elke prijs bereid om ze te doorbreken”, zei de Palestijnse journalist en Hamas-sympathisant Azzam Tamimi vorige week in Elsevier. Met "elke prijs" doelen de leiders van Hamas op martelaren, die het oog van de wereld opnieuw op Gaza zullen richten.

Daarom startte op 30 maart de 'Mars van de Terugkeer'. Wekenlang werd de inwoners van Gaza de boodschap meegegeven dat de grens tussen Gaza en Israël geen wettelijke waarde heeft. Donderdag, tijdens een ontmoeting met de internationale pers, deed Yahya Sinwar ook geen enkele poging om het zich aankondigende drama te voorkomen. Hij riep evenmin vrouwen of kinderen op deze keer thuis te blijven. De Hamas-leiding zag zo'n bloedbad als de (enige) troefkaart die haar nog restte.

_{Lees verder onder de foto.}

3. Waarom schiet Israël met scherp op Palestijnse burgers? En permitteert het zich iets meer sinds Trump?

Israël handhaaft zich al zeventig jaar in een redelijk vijandige omgeving. Jeruzalem zal daarom het bestormen van zijn grens – het beschouwt die hekken wél als staatsgrens – nooit toelaten. Ook niet door burgers. In de ogen van Jeruzalem is elke inwoner van Gaza namelijk een potentiële terrorist. Er wordt dus met scherp geschoten. 

Net als de Hamas-leiding de gevolgen op voorhand kon inschatten, waren de Israëlische regering en het leger zich maandag zeer bewust van de consequenties van het handhaven van die regels. Maar de plannen die in Gaza op sociale media circuleerden, waren ook niet van die aard om hen van mening te doen veranderen. Op die plattegronden stond keurig aangeduid naar welke Israëlische entiteiten de Palestijnen zich na het oversteken van de grens moesten begeven.

Het moment om over het grenshek te klauteren was ongelukkig gekozen. In regeringskringen in Jeruzalem hangt dezer dagen namelijk een zekere hoera-sfeer. Met Trump in het Witte Huis heeft de Israëlische rechterzijde in Washington een bondgenoot die hen veel geeft – de ambassade in Jeruzalem en het opzeggen van het nucleair akkoord met Iran – en weinig of niks in ruil vraagt. Bij "onze beste vriend ter wereld", dixit premier Netanyahou, komen we met dit ook wel weg, moeten ze in regeringskringen gedacht hebben. En wat de rest van de wereld, Europa bijvoorbeeld, daarvan vindt, is in Jeruzalem volstrekt onbelangrijk.

4. Dus treft Trump dan ook schuld?

Zo'n vaart zal het niet lopen. Want er speelt nog iets anders: Israël weet dat in de Arabische wereld de Palestijnse zaak steeds minder prioriteit geniet. Dat is een gevolg van het langzaam maar zeker verschuiven van de coalities in de regio. Israël heeft de laatste jaren namelijk maar één grote bekommernis: de fors toegenomen invloed van Iran. Dat is een rechtstreeks gevolg van de Tweede Golfoorlog en de Arabische Lente. 

In tegenstelling tot zijn voorganger lijkt de huidige Amerikaanse president die bezorgdheid te delen. Trump heeft daarom het akkoord van Wenen, dat niks zei over de ontwikkeling van langeafstandsraketten en over de periode na 2025, van tafel geveegd. Hij rekent op sancties om het regime van de mollahs op de knieën te krijgen. 

De Iraanse zorgen van Israël en Trump worden ook door anderen gedeeld. Egypte en Saoedi-Arabië bijvoorbeeld. Voor de Saoedi's en hun bondgenoten is niet langer Israël de grote vijand, maar wel Iran. Om de toenemende invloed van Teheran in te perken, is een discrete toenadering tot de joodse staat en zijn ijzersterke militaire apparaat niet langer taboe. En een oplossing voor het Palestijnse probleem is niet langer een voorwaarde. Dit verklaart ook, alle verhoudingen in acht genomen, de zeer matige toon van veel Arabische reacties op de gebeurtenissen aan de grens Gaza-Israël. En de wanhoop van de Palestijnen.

5. Is de vrede nu verder weg dan ooit?

De algemeen aanvaarde stelregel is dat alleen de VS een vredesproces kunnen 'dragen'. Het optreden van Trump lijkt dit uit te sluiten. Op het eerste gezicht toch. Want de nieuwe sterke man in Saoedi-Arabië, prins Mohamed Ben Salman, heeft volgens de diplomatieke correspondent van de Israëlische omroep Channel 10 onlangs op een bijeenkomst in New York met topfiguren uit de joodse gemeenschap in de VS gezegd dat "de Palestijnen de laatste decennia de ene na de andere kans gemist hebben en alle vredesvoorstellen van tafel geveegd hebben. Het is nu tijd dat ze naar de onderhandelingstafel komen. Anders moesten ze zwijgen en stoppen met klagen." 

Prins Mohamed Ben Salman wordt gezien als close met Trump. Volgens de krant Le Monde zet de prins de Palestijnse Autoriteit op de Westelijke Jordaanoever onder druk om een door Trumps schoonzoon Jared Kushner in elkaar gestoken 'vredesplan' te aanvaarden.

Hoe dat plan er zal uitzien, is nog niet bekend. Maar af te leiden uit Kushners speech bij de opening van de ambassade in Jeruzalem en zijn nauwe (financiële) banden met Israël en nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever, moeten de Palestijnen op niet te veel hopen. En de Palestijnen in de Gazastrook, die bij dat hypothetische vredesproces zelfs niet betrokken zijn, al helemaal niet. Vraag is of zo'n opgelegd Trump-plan uiteindelijk echt vrede brengt.