Iemand helpt de ozonlaag terug om zeep, maar wie?
Wetenschappers hebben ontdekt dat de uitstoot van een verboden stof die de ozonlaag aantast is toegenomen. Dat kan betekenen dat het gas ergens illegaal wordt geproduceerd. De bron van de schadelijke stof ligt volgens de onderzoekers in Oost-Azië.
Het gaat om een gas dat wordt aangeduid als CFK-11, een stof die behoort tot de chloorfluorkoolstofverbindingen, oftewel cfk’s. Die stoffen, onder meer gebruikt in isolatieschuim, koelvloeistoffen en spuitbussen, tasten de ozonlaag aan die het leven op aarde beschermt tegen uv-straling. Ze zijn verboden op grond van het Montreal Protocol, een internationaal verdrag dat in de jaren tachtig is opgesteld om de ozonlaag te beschermen. Sinds de jaren negentig dalen de concentraties cfk’s in de atmosfeer gestaag.
Officieel wordt er sinds 2006 geen CFK-11 meer geproduceerd. Dat is althans wat landen bij de Verenigde Naties opgeven. Aan de hand van metingen in de atmosfeer stelde chemicus Stephen Montzka van het Amerikaanse klimaatbureau NOAA echter vast dat de concentraties CFK-11 de laatste jaren minder sterk dalen dan volgens afspraak zou moeten. Uit de vertraging van die daling leidt het onderzoeksteam van Montzka af dat er een nieuwe bron van dit schadelijke gas moet zijn, die niet is gerapporteerd.
De uitstoot van CFK-11 steeg na 2012 met een kwart ten opzichte van het decennium daarvoor, melden de wetenschappers deze week in Nature. Waar de stof vandaan komt, is niet te zeggen. Volgens de onderzoekers moet de bron ergens in Oost-Azië liggen. Dat maken ze op uit het feit dat CFK-11, gemeten op Hawaiï, gemengd bleek met andere gassen die te herleiden zijn tot die regio. Een nadere plaatsbepaling kunnen ze niet geven.
'Het is de meest onverwachte waarneming die ik heb gedaan in 27 jaar'
Ook is onbekend bij welk proces het gas vrijkomt. De wetenschappers sluiten uit dat het afkomstig is van ouder materiaal en bijvoorbeeld vrijkomt bij het afbreken van gebouwen. Daarvoor zijn de concentraties te hoog.
Twintig jaar geleden
De uitstoot is nu ongeveer even groot als bijna twintig jaar geleden, zei Montzka tegen persbureau AP. "Het is de meest onverwachte waarneming die ik heb gedaan in 27 jaar. Iemand maakt die verboden verbinding of het is een slordig bijproduct dat niet is aangemeld."
"Dat een potentieel nieuwe bron van CFK-11 is gevonden is een signaal dat de stof ergens bewust of onbewust wordt geproduceerd", bevestigt Guus Velders, atmosfeerchemicus bij het Nederlandse Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en hoogleraar aan de Universiteit Utrecht. "Ondanks de rapportages waarin staat dat dit niet meer gebeurt."
CFK-11 heeft in de atmosfeer een levensduur van ongeveer 50 jaar. Als de uitstoot doorgaat kan het herstel van de ozonlaag met tien jaar of meer worden vertraagd, schat Montzka.
'Zolang je niet weet waar het gas vandaan komt en je niet weet of de emissie doorgaat, is het koffiedik kijken'
Velders, niet betrokken bij het onderzoek, is voorzichtig: "Als er ergens een nieuw productieproces is gestart waarbij CFK-11 vrijkomt en de uitstoot jaren blijft doorgaan, dan kan het herstel vertraging oplopen. Maar zolang je niet weet waar het gas vandaan komt en je niet weet of de emissie doorgaat, is het koffiedik kijken."
Velders gaat ervan uit de bron met behulp van verdere lokale metingen en eventueel met inzet van vliegtuigen moet kunnen worden achterhaald. "Dan kan een land op zijn verantwoordelijkheid worden gewezen." Volgens hem doet de ontdekking niets af aan het succes van het Montreal Protocol. "De emissies van cfk’s zijn de afgelopen jaren sterk gedaald. Dit laat wel zien hoe relevant metingen zijn om de vinger aan de pols te houden. Rapportages van landen alleen zijn niet voldoende."