Dankzij Trump worden Europeanen eindelijk broeders en zusters

De tweet die Europees president Donald Tusk deze week de wereld instuurde mocht er zijn: “Wie kijkt naar de laatste beslissingen van Donald Trump zou kunnen denken: met zulke vrienden heb je geen vijanden nodig. Maar dankzij hem zijn we verlost van een illusie. We realiseren dat als je een helpende hand zoekt, je er altijd een kan vinden aan het einde van je arm.”

Het gebeurt zelden dat vanuit het eivormige Europa-gebouw in Brussel – waar diplomatiek gefluister doorgaans de norm is – zo’n boute uitspraak over een Amerikaanse president wordt gedaan.

Maar een losse flodder was het niet: want twee dagen later beslisten de Europese staats- en regeringsleiders in Sofia unaniem om de zogenaamde blokkeringsbepaling te lanceren: een regeling die Europese bedrijven die handel drijven met Iran moet beschermen tegen Amerikaanse sancties. Velen omschrijven deze maatregel als een economische nucleaire optie en voorspellen dat Europa en de VS op het randje van een totale handelsoorlog zitten.

Trans-Atlantisme

Tegelijk ontstaat de indruk dat de Europese leiders er eindelijk in slagen om met een stem op de grillen van Trump te reageren. Langzaam maar zeker lijkt Europa zich af te keren van de Verenigde Staten en een meer onafhankelijke koers te varen. Het begin van het einde van het trans-Atlantisme? "Met zo’n geweldige vijand in Washington, kunnen alle Europeanen eindelijk broeders en zusters worden", zo zou Tusks tweet ook gelezen kunnen worden.

Maar Europa-kenners voegen aan deze analyse meteen toe dat de boedelscheiding bijzonder traag zal verlopen. Hendrik Vos (Universiteit Gent): “Nu Europese bedrijven door Trumps Iran-beslissing miljoenen dreigen te verliezen, voelen EU-lidstaten zich verplicht om een sterk gemeenschappelijk standpunt in te nemen. Toch is dit een kwetsbaar eenheidsmoment. De Europese tegenstelling zullen snel weer boven komen drijven: kijk maar naar wat gebeurde met de Amerikaanse ambassade in Jeruzalem: Hongarije, Roemenië en Tsjechië steunden de verhuizing en doorbraken zo de Europese eenheid.”

Maar de belangrijkste reden om de Europees-Amerikaanse relaties niet al te bruusk onder druk te zetten, is dat de wederzijdse handelsbelangen gigantisch zijn. De Europese export naar de VS bedraagt 364 miljard euro, de import van Amerikaanse goederen staat op 250 miljard. De EU-investeringen in de VS zijn acht maal groter dan de investeringen in China.

Vos: “Je zit met een structureel patroon van onderlinge afhankelijkheden die je niet lichtzinnig op het spel kan zetten. Daarnaast is er natuurlijk nog de NAVO: nog een reden om de Europees-Amerikaanse tegenstellingen niet op de spits te drijven.”

Toch heeft Hendrik Vos het over de Europese tanker die langzaam van koers aan het veranderen is.

Waarheidsmoment

Een terminologie die ook Europa-kenner Luuk van Middelaar hanteert. “De tweet van Donald Tusk is verre van onbeduidend. Het opblazen van de Iran-deal door Trump was voor Europa toch wel een waarheidsmoment. Voor Europa was die beslissing niet het zoveelste ‘Trumpje’, het was een beslissing die rechtstreeks aan de economische-en veiligheidsbelangen van Europa raakte en dus zomaar niet getolereerd kon worden.”

Dat de Europese tanker langzaam wegdraait van de VS heeft volgens Van Middelaar niet enkel met Trump te maken: “Dat zoveel Amerikanen voor de isolationistische koers van Trump kozen, is betekenisvol. Het geeft aan dat de wederzijdse tegenstellingen toenemen. De economische strijd wordt harder en ook de culturele binding neemt af: zeker nu aan beide kanten van de oceaan de bevolkingssamenstelling aan het veranderen is. Wie denkt dat dit in 2020, met de verkiezingen van een nieuwe Amerikaanse president, zal verdwijnen, vergist zich. Wij drijven van elkaar af en dat betekent dat Europa zal moeten leren om zichzelf uit de slag te trekken.”