Het laatste bastion van de vrije pers in Turkije

Het laatste bastion van de vrije pers in Turkije oogt als een doodgewone krantenredactie op een doordeweekse, nieuwsluwe dag. Ja, er staat een detectiepoortje bij de ingang van het hoofdkantoor van Cumhuriyet, tegenover een park in de wijk Sisli in Istanbul, maar dat is niet uitzonderlijk in een land met een pijnlijke traditie van bomaanslagen.

Atatürk

Emre Kongar, redacteur op leeftijd, geeft grapjes makend een rondleiding. Met zijn oud-linkse verschijning – grijs sikje, bretels – belichaamt hij de wortels van Turkijes oudste dagblad: seculier, progressief, republikeins. Boven zijn bureau hangt het portret van Kemal Atatürk, de man die in de jaren twintig niet alleen de Turkse natie, maar – via een vertrouweling – ook Cumhuriyet stichtte.

Op de bescheiden nieuwszaal zitten jonge mannen en vrouwen achter beeldschermen ontspannen hun berichten te tikken. In de kamer van hoofdredacteur Murat Sabuncu is een zestal chefs en columnisten bijeen voor het nieuwsoverleg. Twee vormgevers staan over een proefpagina gebogen.

"Ach, we blijven gewoon ons werk doen", zegt onlineredacteur Esin Ileri. "We blijven glimlachen. We mogen de hoop niet verliezen. Daar zijn we toe verplicht. Voor de toekomst van de democratie en de vrijheid van meningsuiting. Anders kunnen we net zo goed de journalistiek opgeven en thuis gaan uithuilen."

De waarheid vertellen

Dat werk, zegt ze, bestaat uit "de waarheid vertellen", niet meer en niet minder. "Deden we dat niet, dan zouden we net zo zijn als bijna de hele pers in Turkije. Zo’n 97 procent van alle media heeft nu op een of andere manier banden met de regering."

Twee maanden geleden zou Ileri nog 70 procent hebben gezegd. Dat was vóór de verkoop door het zakenconcern Dogan Holding van zijn mediapoot aan Demirören, een onderneming die nauwe banden heeft met de regering van president Recep Tayyip Erdogan. Dogan bezat onder meer dagbladen, waaronder het serieuze Hürriyet, het persbureau DHA en de televisiezenders Kanal D en CNN-Turk.

Meer dan ooit is Cumhuriyet nu de vaandeldrager van het vrije woord in Turkije. Sinds de mislukte staatsgreep van juli 2016 zijn tientallen kranten, tijdschriften en tv-zenders verboden. Ruim 150 journalisten zitten in de gevangenis. Dat de persvrijheid "onder druk staat" is een eufemisme. Erdogan en zijn AK-partij hebben de aanval ingezet op de journalistiek en zijn daarbij vooralsnog aan de winnende hand.

Zwaar te verduren

Cumhuriyet bestaat nog wél, met een oplage van zo’n 50.000 en op de site een miljoen bezoekers per dag, maar heeft het zwaar te verduren. De krant – van oudsher een instituut in Turkije – ontkomt niet aan het strafrechterlijk wapen dat de regering tegen de kritische pers hanteert. Oud-hoofdredacteur Can Dündar leeft in zelfgekozen ballingschap in Duitsland sinds hij werd aangeklaagd wegens spionage, het onthullen van staatsgeheimen en het steunen van terrorisme.

Dündar is het meest zichtbare slachtoffer van de persbreidel in Turkije, maar bij zijn eigen krant niet de enige. Vorig jaar zomer begon in Istanbul het belangrijkste strafproces tegen de vrije pers sinds de mislukte staatsgreep. Dat was nota bene op de Dag van de Persvrijheid, gevierd sinds op 24 juli 1908 in het Ottomaanse rijk de censuur werd opgeheven.

Zeventien journalisten en bestuurders van Cumhuriyet stonden terecht wegens het, via de kolommen van hun krant, aanmoedigen van terroristische organisaties. Onder hen Dündars opvolger Murat Sabuncu, de befaamde journalisten Ahmet Sik en Kadri Gürsel en cartoonist Musa Kart.

Jarenlange celstraffen

Eind april deed de rechter uitspraak. De verdachten werden veroordeeld tot celstraffen van 2,5 tot 7,5 jaar. Hun hoger beroep mogen ze echter in vrijheid afwachten.

Akin Atalay, als voorzitter van stichting Cumhuriyet de hoogste baas van de redactie, zit er ontspannen, maar toch ook nog een beetje beduusd bij. Het is nog maar een paar dagen geleden dat hij uit zijn cel kwam, als laatste van de zeventien. De rechter vond dat hij "als kapitein als laatste het schip moest verlaten".

Achttien maanden zat hij in hechtenis, langer dan welke collega ook. Hij werd niet slecht behandeld, hoewel "de omstandigheden buitengewoon zwaar waren". Wat hielp was de wetenschap dat collega’s binnen en buiten Turkije meeleefden. En de wetenschap dat hij geen misdrijf heeft gepleegd, maar wordt vervolgd voor "koppen, artikelen en columns" in zijn krant.

Fethullah Gülen

Volgens de aanklacht is Cumhuriyet "beschermer en spreekbuis" van de beweging van prediker Fethullah Gülen. Ook zouden artikelen hebben gediend om begrip en sympathie te kweken voor de Koerdische PKK en het extreemlinkse Revolutionair Volksbevrijdingsleger (DHKP/C). Het bekende rijtje dus in vrijwel alle strafzaken sinds de couppoging.

"De aanklagers zeiden niet dat ons nieuws onjuist was", zegt Atalay. "Alles klopte namelijk. Ze beweerden dat wij, door dit nieuws te brengen, de organisaties hielpen propaganda te maken. Tijdens de zitting maakte ik een vergelijking met het weerbericht. Terroristen kunnen profiteren van de voorspelling dat het gaat regenen. Moet je daarom de weerman voor de rechter slepen?"

Satalay werd veroordeeld tot zeven jaar en drie maanden en heeft, net als de anderen, beroep aangetekend bij het Hof van Beroep. Daarna kan hij nog naar het Hooggerechtshof stappen. Dat wil zeggen, bij een celstraf hoger dan vijf jaar. Daaronder is geen beroep mogelijk. "Ons proces toont de absurditeit van de beroepsprocedure in Turkije."

Geen geloof in rechtssysteem

Of hij al die tijd op vrije voeten zal blijven? Dat is afhankelijk van de luimen van de rechters en die op hun beurt volgen, zegt hij, de directieven van de politieke machthebbers. "Op de zitting heb ik gezegd dat ik niet geloof in het rechtssysteem vandaag de dag in Turkije."

De overheid zet volgens Atalay alle middelen in om Cumhuriyet te dwarsbomen. Vooral financieel is het zwaar. Bedrijven worden vanuit Ankara onder druk gezet niet in de krant te adverteren. Advertenties vormen, naast het geld van de lezers, de enige inkomsten. De journalisten draaien volgens redacteur Ileri dubbele diensten om de krant overeind te houden.

Dat is het verschil tussen stichting Cumhuriyet en de meeste andere kranten in Turkije, die onderdeel zijn van concerns met zakenbelangen op tal van andere terreinen. Dit maakt ze gevoeliger voor chantage. Waarom zou je een bouwopdracht of een oliedeal in gevaar brengen met kritische berichtgeving over de regering?

Journalisten bedreigen

Maar ook Cumhuriyet voelt de druk. "We beleven een van de moeilijkste perioden van de afgelopen honderd jaar. De machthebbers willen al het nieuws tegenhouden dat ze niet aanstaat. Eerst proberen ze journalisten te bedreigen. Lukt dat niet, dan laten ze hun handlangers mediaorganisaties opkopen, zoals bij Dogan gebeurde. Maar wij laten ons niet bang maken."

Hoe is het werken onder die omstandigheden? Valt er nog wel een krant te maken? Atalay wil met nadruk gezegd hebben "dat we nooit aan zelfcensuur doen". Maar dan nog. Bestaat niet de neiging buitengewoon voorzichtig te opereren, omdat elke journalistieke fout in je gezicht kan exploderen?

"Jawel, we proberen zorgvuldig te zijn. Precies om die reden. En omdat we niet willen dat anderen, net als wijzelf, het slachtoffer worden van feiten die niet kloppen."