Ondanks rechtszaak en kritiek van eigen aandeelhouders vindt Shell zichzelf groen genoeg

1. Wat is het klimaatbeleid van Shell?

Een wereld waarin de temperatuur eind deze eeuw met minder dan twee graden is gestegen: daar kan olie- en gasgigant Shell zich helemaal achter scharen. Het bedrijf is blij met het klimaatakkoord van Parijs, in 2015 gesloten, waarin dit doel is vastgelegd. Shell wil "een leidende positie" innemen in de overgang naar schonere energiebronnen. Daarom maakte het in november vorig jaar bekend de netto CO₂-voetafdruk te willen halveren in 2050.

Het gaat daarbij niet alleen om de uitstoot van broeikasgassen bij het winnen en verwerken van brandstoffen. Dat is doorgaans wat bedrijven zichzelf opleggen: het verminderen van uitstoot van de eigen activiteiten. Shell gaat verder. Ook "de uitstoot veroorzaakt door derden die energie voor de productie leveren, en de uitstoot van onze klanten als zij deze producten gebruiken" tellen mee. Dus ook wat uit de schoorsteen of de uitlaatpijp van de gebruiker komt. De toevoeging 'netto' betekent dat de absolute emissies niet per se hoeven te halveren. Het bedrijf kan bijvoorbeeld CO₂ gaan afvangen en opslaan onder de grond. Als tussenstap zou de CO₂-voetafdruk in 2035 ongeveer 20 procent lager moeten zijn.

2. Hoe groen is dat streven?

Voor een olie- en gasbedrijf is Shell vooruitstrevend. Er is geen vergelijkbaar bedrijf in de branche dat zo ver gaat. Vooral het meetellen van uitstoot van de gebruikers van Shells brandstoffen valt op. De fossiele gigant houdt echter wel een belangrijke slag om de arm. De halvering van de CO₂-voetafdruk is een "ambitie", geen keiharde doelstelling.

Want hoewel Shell in de branche vooroploopt, wil het niet in de samenleving die koppositie innemen. Zoals het bedrijf het zelf formuleert: "Het is van cruciaal belang dat we hierbij in de pas blijven lopen met de wens van de maatschappij om te voldoen aan de doelstellingen van het Akkoord van Parijs." Dat is een benadering die telkens terugkeert in publicaties, lezingen en interviews met topman Ben van Beurden. Als blijkt dat de wereld de maximaal twee graden opwarming niet haalt, dan voelt Shell zich daar ook niet aan gebonden. Onder de titel 'Non Solus', oftewel 'niet alleen', vertelde Van Beurden twee maanden geleden tijdens een lezing voor Elsevier Weekblad: "Iedere vijf jaar controleren we of we nog op één lijn liggen met de rest van de wereld. Als dat niet zo is, passen we ons aan het tempo van de samenleving aan."

3. Waarom vindt een groep aandeelhouders dit niet voldoende?

Voor het derde achtereenvolgende jaar heeft Follow This, een groep activistische aandeelhouders, een resolutie op de agenda van de aandeelhoudersvergadering gezet. Follow This bundelt, onder leiding van Mark van Baal, zo'n 3.500 kleine aandeelhouders. Deze beleggers willen het bedrijf van binnenuit bewegen naar schone brandstoffen, daarin gesteund door een aantal grote institutionele beleggers.

Dat lukt ook enigszins. Mede dankzij de vorige twee resoluties heeft Shell de ambitie voor de CO₂-voetafdruk geformuleerd en transparantie beloofd. Weliswaar adviseerde het bedrijf steeds tegen deze verzoeken van Follow This te stemmen, maar het heeft wel geleid tot gesprekken met beleggers en aanscherping van het beleid. Nu is het genoeg, vindt Shell, daarom is deze derde resolutie "onnodig".

Onzin, vindt Follow This, Shell ligt nog steeds "op ramkoers met Parijs". Halvering van de voetafdruk is niet genoeg, berekeningen van wetenschappers laten zien dat de netto uitstoot in 2050 al op nul moet uitkomen om de wereld te behoeden voor desastreuze klimaatverandering. Follow This vraagt nu aan aandeelhouders "om Shell te steunen zijn doelen in lijn te brengen met de doelen van het Klimaatakkoord van Parijs". Shell moet in harde cijfers vastleggen hoe daar te komen.

Dat is precies wat het bedrijf niet wil en daarom adviseert het weer om tegen te stemmen. Shell wil de flexibiliteit houden om mee te bewegen met de samenleving. "Indien de resolutie wordt gesteund, kan deze het huidige en toekomstige management van Shell dwingen tot maatregelen die als gevolg zouden kunnen hebben dat Shell te snel – of te langzaam – door de energietransitie heen beweegt", is het argument. "Dit is niet in het belang van Shell of haar aandeelhouders en zou Shell minder concurrerend kunnen maken."

4. Waarom zou een bedrijf zich aan het klimaatakkoord moeten houden?

Binnen de grenzen van wet- en regelgeving mag een bedrijf zelf weten wat het doet. Het Klimaatakkoord van Parijs is gesloten tussen landen, het zijn niet de CEO's die hun handtekeningen hebben gezet. Follow This doet een moreel appel op Shell om, net als landen, ook te doen wat nodig is om opwarming van de atmosfeer boven de twee graden te voorkomen. Maar daar gaat het niet alleen om. Volgens de activistische aandeelhouders en een aantal grote beleggers is er ook een financieel risico. Hoewel Shell meer wil investeren in hernieuwbare energie, gaat nog altijd het leeuwendeel naar de winning van fossiele brandstoffen. Van de ongeveer 24 miljard dollar aan investeringen in 2018 gaat 1 tot 2 miljard naar schone bronnen. Zo'n fossiele koers gaat ervan uit dat er nog tientallen jaren olie en gas uit de grond komen.

In de financiële sector wekt dat angst. Wetenschappers hebben onderzocht dat circa twee derde van de bewezen reserves aan fossiele brandstoffen onder de grond zou moeten blijven om het doel van maximaal twee graden te halen. De president van de Britse Centrale Bank Mark Carney heeft dat vertaald naar financiële risico's: banken, verzekeraars en pensioenfondsen lopen de kans op waardeloze beleggingen als het de wereld menens is.

Om daar meer zicht op te krijgen heeft Carney de Task Force on Climate-related Financial Disclosures opgericht. Die moet meer greep krijgen op de CO₂-intensiteit van bedrijven. Onder druk van de aandeelhouders heeft Shell zich nu bij deze club aangesloten, het moet daardoor meer met de billen bloot. Opmerkelijk is wel dat Shell niet gelooft in de 'stranded-assets'-theorie van Carney. Omdat de vraag naar energie zal blijven toenemen, zal Shell niet met die reserves blijven zitten, denkt het bedrijf.

5. Kan de rechter Shell aan het klimaatakkoord houden?

De Nederlandse milieu-organisatie Milieudefensie denkt van wel. De actiegroep heeft Shell vorige maand aansprakelijk gesteld omdat het bedrijf "willens en wetens" bijdraagt aan klimaatverandering en daarmee ernstige schade veroorzaakt. Advocaat Roger Cox, die ook de klimaatzaak van Urgenda voerde, doet namens Milieudefensie en inmiddels meer dan tienduizend mede-eisers een beroep op de zorgplicht van Shell. Het bedrijf houdt zich niet aan "maatschappelijke zorgvuldigheidsnormen" en handelt daarmee onrechtmatig, is de redenering.

Cox onderbouwt dat door te wijzen naar rapporten en publicaties van Shell zelf, deels afgelopen jaar naar boven gehaald door journalistiek platform De Correspondent. Het bedrijf weet al zeker sinds 1986, maar eigenlijk al daarvoor, hoe de klimaatvlag erbij hangt dankzij uitstekend uitzoekwerk van de eigen werknemers.

Daarnaast is de koerswijziging die Shell na 2007 inzette een belangrijke bewijslijn. In 1999 richtte het bedrijf de tak Shell International Renewables op om een belangrijke rol te gaan spelen bij de ontwikkeling van schone energie. Maar vanaf 2007, onder leiding van Jeroen van der Veer, zette Shell een andere koers in. Het bouwde de nieuwe energiepoot af en ging investeren in de meest vervuilende fossiele brandstoffen teerzandolie, schalie-olie en schaliegas. Sindsdien, stelt Cox namens Milieudefensie, is de strategie van Shell gebaseerd op de veronderstelling dat de mondiale klimaatdoelstellingen niet gehaald zullen worden en er nog vele decennia vraag naar olie en gas zal zijn. Shell heeft tot eind mei de tijd om op de aansprakelijkstelling te reageren.