'Big Brother': wat blijft er achttien jaar na datum van de gigantische hype hangen?

Anders dan je zou verwachten begint het verhaal van Big Brother niet aan de Medialaan in Vilvoorde. De oorsprong van het programma ligt in de VS, meer bepaald in de staat Arizona. Daar staat 'Biosfeer 2', een gigantische glazen koepel die in de jaren ’90 als wetenschappelijk testlabo diende. Een aantal vrijwilligers werd onder de glazen bol opgesloten en mocht daar proberen te bewijzen dat het mogelijk was om gedurende lange tijd te overleven in een volledig van de buitenwereld afgesloten biosfeer.

Het experiment trekt de aandacht van de Nederlandse televisiemaker John De Mol, die er meteen televisiepotentieel in ziet. En hij is niet de enige. Wanneer het concept van de glazen koepel tijdens een brainstorm op tafel komt, levert dat binnen de kortste keren een concreet programma-idee op. “In 25 minuten lag het basisidee voor Big Brother op tafel”, zal De Mol later vertellen. “We hebben daarna nog vijf uur zitten doorpraten over wat je er allemaal mee kon doen. Aanvankelijk zou het programma ‘De gouden kooi’ heten en de mensen zouden er een vol jaar opgesloten blijven. Dat bleek te duur, zodat het uiteindelijk honderd dagen werden.”

In de slaap- en badkamer

Het wetenschappelijk experiment 'Biosfeer 2' wordt onder impuls van De Mol getrimd tot een simpel maar uiterst efficiënt televisieformat. Tien mensen gaan honderd dagen lang het van de buitenwereld afgesloten Big Brother-huis in. Daar legt een batterij camera's hun doen en laten vast. Tot in de slaap- en badkamer toe. Uit de stroom beeldmateriaal die dat oplevert wordt elke dag een tv-programma van een half uur gefilterd. Om het allemaal wat spannender te maken krijgen de deelnemers opdrachten voorgeschoteld en moet er elke twee weken één van hen vertrekken. Wie uiteindelijk het langst in het huis blijft zitten, gaat anno 2000 met 5 miljoen Belgische frank (125.000 euro) naar huis.

De Mol lanceert het programma in Nederland, waar het op Veronica in een mum van tijd uitgroeit tot een hit. De interesse vanuit het buitenland is massaal en ook VTM meldt zich bij de Nederlandse televisiegoeroe. Guy Helsen, op dat moment programmadirecteur bij de zender, vertelt: "Samen met Eric Claeys, toen directeur-generaal, en Christian Van Thillo, de belangrijkste aandeelhouder, gingen we bij De Mol op de koffie om het over het programma te hebben." 

Dat de absolute top van het bedrijf naar Nederland trekt, had zo zijn redenen. Niet iedereen is immers even enthousiast over het succesformat. "De aandeelhouders vonden Big Brother maar niets", herinnert Peter Quaghebeur zich, die eind jaren negentig commercieel directeur bij de zender was. "Ordinair mensjes kijken, meer was het volgens hen niet. Maar Eric Claeys was er van overtuigd dat het net het programma was we op dat moment nodig hadden." 

Niet alleen bij VTM zijn de meningen over Big Brother verdeeld. Ook op café en in krantencommentaren woedt de discussie of Big Brother nu plat voyeurisme of baanbrekende televisie was volop. 

Bij VTM kiezen ze uiteindelijk voor het compromis. Het bedrijf koopt de rechten maar parkeert het programma op de kleinere zusterzender Kanaal 2. Op 3 september 2000 maken de tien deelnemers hun blijde intrede in het Big Brother-huis. Meteen daarna gebeurt exact hetzelfde als in Nederland: kijkers gluren massaal mee naar wat binnen de muren gebeurde. De dagelijkse afleveringen kunnen zo'n 400.000 kijkers boeien, de zondagse specials halen vlotjes het miljoen. 

Quaghebeur: "Een fantastische periode. We hadden de jaren voordien wat klappen gekregen maar door de hype rond Big Brother liep het hele bedrijf op wolkjes." 

Die hype wordt er, naarmate de finale dichterbij komt, alleen maar groter op. Om uiteindelijk een hoogtepunt te bereiken wanneer Steven 'Spillie' Spillebeen op 17 december voor het oog van meer dan anderhalf miljoen kijkers als winnaar het Big Brother-huis buiten wandelt. 

Modale Vlaming wordt BV

Maar wat blijft er achttien jaar na datum van die gigantische hype hangen? "De erfenis van Big Brother is nauwelijks te onderschatten", vindt Helsen. "Het was de allesbehalve geruisloze geboorte van de reality-tv als genre. Na Big Brother volgden er nog een hele reeks programma's die in meer of mindere mate op het originele format gebaseerd waren." Een programma als De Bus bijvoorbeeld dat quasi gelijktijdig met Big Brother bij concurrent VT4 op het scherm kwam. 

"Maar qua kijkcijfers kwamen we nooit in de buurt van het origineel", vertelt Koenraad Deridder, die destijds aan het hoofd van VT4 stond. De oorzaak daarvoor ziet Deridder in de hoge production value van Big Brother. "Dat programma was meer dan enkel het idee. Het was ook heel goed gemaakt en in de markt gezet. Het wetenschappelijke verhaal erachter, de exclusieve deals met kranten en tijdschriften, de merchandising... het zat allemaal heel slim in elkaar. Dankzij Big Brother heeft de hele tv-sector op dat vlak enorme stappen gezet." 

Voor Deridder staat Big Brother ook gelijk aan de ontdekking van het televisiepotentieel van de gewone man. "Plots kon de modale Vlaming, enkel door op te duiken in een tv-programma, het tot het BV-schap schoppen. Dankzij Big Brother en de realityprogramma's die in de slipstream volgden, ontstonden plots een hele hoop nieuwe BV's. Dat was een zegen voor de entertainmentsector, die op dat moment toch een beetje met bloedarmoede kampte." 

Ook ver buiten die entertainment- en televisiesector liet de invloed van Big Brother zich voelen. "Met Glenn zat er ook een homoseksuele kandidaat in het huis", vertelt Quaghebeur. "Een beetje per toeval eigenlijk. Want in tegenstelling tot vandaag was er bij dat soort programma's toen nog veel minder aandacht voor diversiteit. Maar de aanwezigheid van Glenn in het Big Brother-huis heeft meer gedaan voor de ontvoogding van de holebi-community dan tien gay prides samen." 

Blijft nog één vraag over: zou Big Brother ook vandaag nog potten kunnen breken op tv? "Tuurlijk", denkt Deridder. "Als het met Temptation Island lukt en je ziet dat Expeditie Robinson een comeback maakt, dan moet dat met het oerformat ook lukken." Ook Quaghebeur ziet nog wel brood in zo'n revival. "In het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld is het nog steeds in de ether. Waarom zou dat dan ook bij ons, mits wat sleutelwerk aan het concept, niet kunnen?"