Een staatsgreep van eurofielen tegen eurosceptici
De verrassende politieke ontwikkeling in Italië is volgens Philip Roose, die in Italië woont en werkt, "een staatsgreep van het Europese establishment tegen eurosceptici". Maar dat zal niet lukken want "bij nieuwe verkiezingen zal de eurozone nog meer hoofdpijn hebben".
In de Italiaanse politiek is niets wat het lijkt, en al zeker niet met een Siciliaanse christendemocraat uit de 1e Republiek als staatshoofd. Terwijl eergisteren de eurosceptische regering in Italië een voldongen feit bleek, draaide het gisteren volledig anders uit.
De Italiaanse president Sergio Mattarella weigerde namelijk Paolo Savona aan te stellen als toekomstige minister van Financiën. Daarop gaf Giuseppe Conte zijn mandaat als premier terug en was de regeringscoalitie tussen de rechtspopulistische Lega (vroeger Lega Nord) en de anti-establishmentpartij Vijfsterrenbeweging (Movimento 5 Stelle) voorbij nog voor ze gevormd was.
Na deze presidentiële demarche sprak de politiek leider van de Vijfsterrenbeweging Luigi Di Maio over een "staatsgreep" en eiste hij de impeachment van de Italiaanse president. Ook de Lega schreeuwde moord en brand, en dreigde met een massabetoging in Rome indien er niet snel nieuwe verkiezingen worden uitgeschreven. Na 84 dagen van regeringsonderhandelingen staat daardoor alles weer bij af.
De man waarrond alles sinds een paar dagen draait is Paolo Savona, een 82-jarige professor economie en ex-directeur van Cofindustria (het Italiaanse VBO). In het verleden liet die zich reeds verschillende keren zeer kritisch uit over de eurozone en de werking van de Europese Unie, en schreef hij ook een handleiding voor een eventuele terugkeer naar de lire.
Zijn kandidatuur werd dan ook door de internationale financiële markten niet gesmaakt. Diverse exponenten van de Duitse en Franse regering waarschuwden Italië de voorbije dagen reeds voor de zware gevolgen indien men de Europese verdragen en het Stabiliteitspact niet zou naleven.
Ook het ratingagentschap Moody’s dreigde al met de verlaging van de Italiaanse kredietwaardigheid. Deze ochtend reageerde de beurs in Milaan alvast positief op het ingrijpen van de Italiaanse president. Ook de euro steeg tegenover de Dollar en de Italiaanse spread daalde maar liefst twintig punten.
Sergio Mattarella nodigde vandaag reeds de IMF-econoom Carlo Cottarelli uit op het Quirinale, de officiële presidentiële residentie, en zal waarschijnlijk aansturen op, nog maar eens, een technische regering. Zonder de steun van Lega en Vijfsterrenbeweging heeft die echter geen parlementaire meerderheid, en kan die alleen lopende zaken afhandelen.
Of Cottarelli een nieuwe kieswet door het parlement kan jagen, de zesde al in 25 jaar, is dan ook zeer twijfelachtig. Wellicht komen er pas na de zomer nieuwe verkiezingen, uit vrees voor een te groot absenteïsme bij de zonnebadende Italianen.
Wat de sfeer onder de bevolking in september zal zijn, kan niemand voorspellen. Drie maanden zijn in de politiek een eeuwigheid. Ondanks de moeilijke regeringsvorming, blijven zowel de M5s als het centrumrechtse kieskartel in de peilingen hangen rond de electorale score van 4 maart.
Staatsgreep
De beslissing van President Mattarella kreeg gisteren niet alleen veel kritiek te verduren van Lega en Vijfsterrenbeweging, maar ook van een groot deel van de Italiaanse bevolking. Enerzijds is er de vraag of de president de aanstelling van een minister kan weigeren op grond van een politieke (eurosceptische) overtuiging, en anderzijds werd de beslissing door veel Italianen beschouwd als een presidentiële machtsgreep in functie van de Europese Unie en het internationale grootkapitaal.
De torenhoge staatsschuld van Italië, meer dan 130% van het BBP, blijft echter als het zwaard van Damocles boven eender welk regeringsbeleid hangen. Ondanks de lage rente betaalde de Italiaanse regering de laatste tien jaar meer dan 760 miljard euro aan intresten. De kleinste schommeling op de financiële markten kost de Italiaanse begroting dan ook miljarden.
Het is dan ook de vraag of deze presidentiële beslissing wel grondwettelijk is.
Niet het verlaten van de eurozone stond op de agenda van deze eurosceptische regeringsploeg, wel een potentiële vraag tot een schuldherschikking. De gevolgen daarvan zouden veel dramatischer zijn dan die van de Griekse schuldencrisis.
Het lijkt er dus op dat Mattarella gisteren het zekere boven het onzekere koos toen hij gebruik maakte van zijn vetorecht bij het aanstellen van de ministers. Het weigeren van een ministeriële benoeming is niet nieuw, maar gebeurde in het verleden nog maar enkele keren.
Onder andere in 1994 weigerde de toenmalige Italiaanse president Eugenio Scalfari de advocaat van Silvo Berlusconi, Cesare Previti, aan te stellen als minister van Justitie, waarna hij op defensie terechtkwam. De Italiaanse justitie veroordeelde Previti in 2006 definitief voor het omkopen van een rechter, die in 1985 oordeelde over de privatisering van de Società Meridionale di Elettricità (opgekocht door Fininvest, het financiële vehikel van de familie Berlusconi).
Maar daar waar het in het verleden niet ging over de ideologische visie van de kandidaten, is dat vandaag wel degelijk het geval. Het is dan ook de vraag of deze presidentiële beslissing wel grondwettelijk is.
Radicaliseren
De onverwachte wending in deze regeringsvorming wordt dan ook door veel Italiaanse kiezers aangevoeld als een slag in het gezicht. Terwijl de meerderheid van de Italiaanse kiezers voornamelijk stemde voor de broodnodige sociaaleconomische en institutionele hervormingen, en niet tegen de Europese Unie, zou het electoraat nu wel eens kunnen radicaliseren.
De facto werd gisteren de Italiaanse democratie door het pro-Europese establishment, en met internationale steun van Merkel, Macron en Juncker, onder curatele geplaatst. Echter, wanneer beleidsmakers regeren zonder democratische legitimatie van het volk, ook al is dit sociaaleconomisch misschien de beste keuze voor Italië en de EU, ondergraaft men tegelijkertijd de geloofwaardigheid van de eigen democratische instellingen.
Indien de bevolking het regeringsbeleid niet kan bepalen langsheen de stembus, wat blijft hen dan nog over als keuze? Deze autoritaire tendens vanuit de Europese instellingen, zoals onder andere ook tijdens de Griekse schuldencrisis het geval was, is op lange termijn een zeer gevaarlijke evolutie. Terwijl vandaag de pro-Europese krachten juichen bij wat zij "presidentiële verantwoordelijkheidszin" noemen, schreeuwden ze in 2016 moord en brand toen een meerderheid van de Britten stemden voor de Brexit. Blijkbaar zijn democratische verkiezingsuitslagen alleen relevant wanneer die gewonnen worden door pro-Euopese politieke krachten.
Terwijl vandaag de pro-Europese krachten juichen bij wat zij "presidentiële verantwoordelijkheidszin" noemen, schreeuwden ze moord en brand toen een meerderheid van de Britten stemden voor de Brexit.
De weigering van de Vijfsterrenbeweging en de Lega om een andere ministerkandidaat voor te dragen, doet vermoeden dat beide partijen zelf op nieuwe verkiezingen aanstuurden. De pentastellati blijven in de peilingen stabiel rond de 32% hangen, terwijl de Lega de laatste maanden met bijna 5% steeg tot 22%.
Deze electorale winst gaat voornamelijk ten koste van Forza Italia, de partij van Silvio Berlusconi. Indien er geen nieuwe kieswet komt, en zelfs indien het centrumrechtse kieskartel niet standhoudt, zou deze presidentiële "staatsgreep" van gisteren na de volgende stembusgang wel eens kunnen uitdraaien op een nog grotere politieke macht voor beide eurosceptische partijen.
Samen overtuigen ze nu reeds 54% van de Italiaanse kiezers. Dat betekent in september niet minder, maar meer hoofdpijn voor de hele eurozone.
VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.