Kan het Europese plasticplan de oceaan redden? "Eigenlijk is het dweilen met de kraan open"

1. Komt dit plan er echt?

Voorlopig is dat onduidelijk. Frans Timmermans, vicevoorzitter van de Europese Commissie, heeft aangedrongen om er snel werk van te maken. Voor de verkiezingen van mei volgend jaar moet het actieplan aangenomen zijn. Het betekent dat het Europees Parlement en de raad van ministers ermee moeten instemmen. “We staan aan het begin van het wetgevend traject”, zegt europarlementariër Bart Staes (Groen), die de maatregelen positief onthaalt. “Er is politieke wil om dit nog deze legislatuur rond te krijgen.”

Blijft wel de vraag of alle lidstaten hiervoor gewonnen zijn. Recycling Netwerk Benelux, een koepel van milieuorganisaties, is voorzichtig optimistisch. “We horen bemoedigende geluiden”, zegt directeur Rob Buurman. “Maar het zou best kunnen dat de lidstaten verdeeld zijn. Het is onduidelijk wat de Zuid- en Oost-Europese lidstaten ervan denken. In het verleden waren vooral de Britten sceptisch bij dergelijke maatregelen, maar het Verenigd Koninkrijk stapt uit de Europese Unie én neemt zelf maatregel na maatregelen tegen plastic. Ik verwacht daarom minder weerstand.”

2. Wat zijn de gevolgen?

Als het plan wordt aangenomen, krijgen de lidstaten twee jaar de tijd om het te vertalen naar wetgeving. Voor het op de markt brengen van plastic flesjes met dopjes die niet verwijderd kunnen worden, krijgen de lidstaten drie jaar. Het moet ervoor zorgen dat tegen 2030 van de genoemde producten de helft minder plasticafval te vinden is op Europese stranden. Het zou Europa 22 miljard euro aan milieuschade besparen, terwijl consumenten 6,5 miljard euro uitsparen omdat ze de producten kunnen hergebruiken. Bedrijven zullen naar schatting dan weer 2 miljard euro moeten uitgeven om aan de wetgeving te voldoen en 510 miljoen euro aan afvalbeheer.

Vlaanderen zal ook de nodige inspanningen moeten leveren. Zo worden er nog te weinig plastic flessen gerecycleerd. Vlaams minister van Leefmilieu Joke Schauvliege (CD&V) zet daarom in op statiegeld voor plastic flessen, iets wat ook de Commissie voorstelt. Maar de N-VA staat daar weigerachtig tegenover.

3. Welke maatregelen zijn het meest omstreden?

Plastic wattenstaafjes, bestek, borden, rietjes, roerstaafjes en stokjes waaraan ballonnen zijn bevestigd, zullen verboden worden en moeten worden vervangen door duurzame materialen. Producenten moeten op hun beurt bijdragen aan de verwerkings- en opruimingskosten. Verder moet tegen 2025 negentig procent van de plastic drankflessen voor eenmalig gebruik worden ingezameld. Het gebruik van andere producten, zoals plastic containers voor voedsel, moet zo veel mogelijk worden teruggedrongen.

“Voor deze producten bestaan alternatieven”, zegt Buurman. “De Commissie beseft dat een te uitgebreide lijst moeilijker zou worden goedgekeurd. Het zegt genoeg dat het rietje wel wordt verboden, maar het dekseltje waar het doorgaat weer niet.”

Europa ziet een bevestiging in de strengere regels rond plastic zakjes, die in 2015 werden uitgevaardigd. Zo’n 72 procent van de Europeanen zegt dat ze er sindsdien minder gebruiken. Binnen de verpakkingsindustrie en bij de Belgische federatie voor kunststoffen Essenscia klinken vooral kritische geluiden om wat niet in het plan staat. Zij menen dat de consument buiten schot blijft. Peter Ragaert, professor verpakkingstechnologie aan de UGent, begrijpt dat. “Er zouden ook hogere boetes moeten komen voor zwerfvuil en vooral meer controles.”

4. Moet je dit niet wereldwijd aanpakken?

Natuurlijk. Maar het milieubewustzijn staat, zacht uitgedrukt, niet overal ter wereld even ver. “Eigenlijk is het dweilen met de kraan open”, zegt Ragaert. “In veel landen wordt evenveel plastic gebruikt, maar is er nauwelijks tot geen afvalophaling. We kunnen alleen maar hopen dat we andere continenten inspireren.”

Europa heeft bovendien boter op het hoofd, menen verschillende experten. Veel recycleerbaar plastic wordt uitgevoerd naar andere werelddelen, vroeger vooral China, omdat er binnen Europa te weinig capaciteit bestaat om het zelf te recycleren. “We exporteren ons plastic nog te veel naar andere landen, waar we niet altijd weten wat ermee gebeurt”, zegt Karl Vrancken, onderzoeksleider duurzaam materialenbeheer bij VITO. “In Vietnam zitten de havens vol. Ze krijgen de containers met ons plastic niet meer naar het binnenland vervoerd. Op termijn moeten we daarom ook de recyclagecapaciteit in Europa uitbreiden.”

Lees ook: 

Geen schroefdop, maar ‘lastige’ klikdop voor plastic flesjes: "Iemand zal de kosten moeten dragen"