Dit gebeurt er als het wankele Ethiopië ineenstort: "Het wordt erger dan Somalië"
In 1992 moest Leenco Lata zijn geboorteland Ethiopië al ontvluchten. De oppositieactivist leefde in ballingschap - eerst in Canada, later in Noorwegen - en ontwikkelde zich daar als expert op het terrein van mislukte staten. Hij schreef er in 26 jaar tijd meerdere boeken over. Nu vreest Lata voor het lot van zijn eigen land: in Ethiopië geldt sinds februari de noodtoestand en het land staat op een tweesprong.
"Als de nieuwe Ethiopische regering er niet in slaagt te hervormen, zal het land uiteenvallen. Met een bevolking van 105 miljoen mensen, bestaande uit liefst 82 verschillende etnische groepen en meerdere religies zal een ineenstorting van Ethiopië de hele Hoorn van Afrika treffen. Het wordt erger dan Somalië."
Zelf is de 75-jarige Lata afkomstig uit de grootste etnische groep in Ethiopië, de Oromo. Hij zit in de woonkamer van een destijds naar Nederland gevluchte landgenoot die hem uitnodigde namens de Nederlands-Ethiopische stichting Gurmuu ('Schouder') om te spreken op het International Institute of Social Studies (ISS).
Lata’s diepste wens is terug te keren naar zijn geliefde geboorteland dat hij als vice-voorzitter van de toenmalige oppositiepartij Oromo Bevrijdings Front (OLF) moest ontvluchten. Met zijn nieuwe partij Oromo Democratisch Front (ODF) die sinds 2013 vooral vanuit de diaspora wordt bestierd, hoopt hij in Ethiopië legaal toegang te krijgen om mee te bouwen aan de democratische hervormingen. Tien dagen geleden voerden ze daartoe eerste gesprekken met de nieuwe Ethiopische regering, en afgelopen week is Lata zelfs ontvangen in Addis Abeba. Het zijn de eerste stappen.
Nieuwe premier
Na maanden van hevige onrust heeft Ethiopië sinds eind maart een nieuwe premier: Abiy Ahmed. Hij behoort ook tot de Oromo, de etnische groep die de afgelopen drie jaar de opstand begon uit onvrede over de uitbreidingsplannen van de hoofdstad Addis Abeba op hun land in de regio Oromia.
De protesten die bijval kregen van de tweede grootste etnische groep, de Amharen, groeiden uit tot een breder Ethiopisch jongerenverzet tegen de dominantie van de Tigreërs in het bewind en het autocratische optreden van de centrale regering. Bij de protesten, die met geweld werden neergeslagen door veiligheidstroepen, vielen honderden doden en verdwenen tienduizenden demonstranten achter de tralies. Het resultaat van de noodtoestand die tot twee keer toe werd uitgeroepen.
De benoeming van een Oromo-premier lijkt een meesterzet van het Ethiopische Revolutionaire Democratische Volksfront, de coalitie die het land bestuurt sinds de val van Mengistu in 1991
Meesterzet
De benoeming van een Oromo-premier lijkt een meesterzet van het Ethiopische Revolutionaire Democratische Volksfront (EPRDF), de coalitie van vier etnische partijen die het land bestuurt sinds de val van de communistische dictator Mengistu in 1991. Na diens schrikbewind werd Ethiopië tot een wankele federatie omgevormd; de regio’s hebben op papier vergaande regionale bevoegdheden maar in de praktijk wordt het land met harde hand centraal aangestuurd vanuit de hoofdstad Addis Abeba. Daar maken bovendien de Tigreërs - een etnische minderheid van 5 procent van de bevolking die destijds de opstand tegen Mengistu leidde - de dienst uit in de coalitieregering EPRDF.
De introductie van de natiestaat in Ethiopië – bedoeld om de etnische volkeren te verenigen en een nieuwe Ethiopische identiteit te creëren – heeft niet goed uitgepakt, zegt Lata. "Als je een echte federale staat wilt bouwen is er geen andere oplossing dat de diversiteit te onderkennen en ermee te leren leven. Dat betekent alle volken een stem geven, respecteren en vooral laten participeren. Dat moet allereerst op lokaal niveau gebeuren om het gezag van de centrale regering en het leger terug te dringen."
"Als je de samenleving niet kunt voegen in de staat krijg je fragiele staten zoals elders in de Hoorn van Afrika", zegt Lata. "Etnische diversiteit valt gewoon niet te ontkennen en te onderdrukken. Kijk naar de Catalanen in Spanje of de Schotten in het Verenigd Koninkrijk. Als volkeren iets opgelegd krijgen, komen die sentimenten altijd weer boven drijven; soms in een verwoestende explosie."
Hervorming
De grote vraag is nu of premier Ahmed genoeg speelruimte krijgt om hervormingen door te voeren. "Hij heeft zeker punten die voor hem pleiten", zegt Lata. "Ahmed is mateloos populair en niet alleen onder Oromo." Maar Lata betwijfelt of Ahmed sterk genoeg is om het op te nemen tegen het leger en de veiligheidsdiensten die door de Tigrese machtselite worden beheerst en de dienst uitmaken in het land. "Gaan deze instituties zich tot het uiterste verzetten tegen democratische hervormingen of luisteren ze naar de stem van de jonge generatie Ethiopiërs?"
De eerste uitdaging voor Ahmed is beëindiging van de noodtoestand die politie en leger toestaat om permanent op straat te verkeren en burgers zonder proces vast te houden. Dan zal moeten blijken of de veiligheidsdiensten zich koest houden. De vorige premier Haile Mariam Desalegn lukte het niet de instituties onder controle te krijgen, waarna hij zich eerder dit jaar gedwongen zag af te treden.
Een militaire coup is volgens Lata het laatste dat Ethiopië kan gebruiken. "Ook voor de Afrikaanse Unie die Addis Abeba als politiek centrum heeft, zou het een afgang van jewelste zijn."
Bovenaan het wensenlijst van hervorming staat voor Lata het opheffen van de restrictieve wetten die de vrijheid van het maatschappelijk middenveld hebben beknot. Zo hebben Ethiopische mensenrechten- en belangenorganisaties bijvoorbeeld net als elders in de wereld veel te lijden onder aangescherpte antiterreurwetgeving. "Als Ethiopië er in slaagt nu de juiste democratische stappen te zetten zal dat een louterend effect hebben op de hele regio."