Moet het penitentiair verlof op de schop?

Veertien keer penitentiair verlof en elf uitgaansvergunningen. Die stonden op de teller van Benjamin Herman, toen hij gisteren in Luik twee agenten en een voorbijganger neerschoot. 

Dat een veelpleger als Herman toestemming kreeg om tijdelijk buiten de gevangenismuren te komen, doet veel vragen rijzen. 

Onder meer vicepremier Alexander De Croo (Open Vld) plaatste gisteren vraagtekens bij de tijdelijke vrijlating van Herman. "Hoe komt het dat iemand die veroordeeld is voor zware feiten de mogelijkheid heeft gekregen om de gevangenis te verlaten en opnieuw zware feiten te plegen?"

De liberale politievakbond VSOA uitte kritiek op het hele systeem van penitentiaire verloven en uitgaansvergunning. "Dat moet herbekeken worden", stelde ondervoorzitter Vincent Houssin. Hij stipte ook aan dat de opvolging van gedetineerden bij zo'n verlof of vergunning geen taak is voor de politie, maar voor justitie. "En die moet beter en strenger."

Heeft de vakbond een punt? Rammelt het systeem? Professor strafrecht Tom Vander Beken (Universiteit Gent) vindt van niet. Hij noemt de penitentiaire verloven en uitgaansvergunningen net enorm belangrijk in het re-integratietraject van gedetineerden. "Op deze manier laat je deze mensen beetje bij beetje weer de maatschappij in, bereid je hen voor. Als ze van de ene dag op de andere buiten staan, zijn deze mensen een veel groter gevaar voor de maatschappij. Buiten de muren hebben ze immers perspectieven nodig, een woonst, een job. Als ze die niet vinden, is de kans op herval groter."

Dat beaamt ook John Maes, advocaat gespecialiseerd in het strafrecht. "Je mag op basis van één voorval niet het hele systeem in vraag stellen", zegt hij. Ook hij vindt de verloven en vergunningen een nuttig gegeven. "We hebben geleerd uit de periode dat gedetineerden onvoorbereid en ongecontroleerd weer de samenleving in gingen. Dat was geen goede periode."

Meer mensen en middelen nodig

Als er iets in vraag gesteld moet worden, dan is het volgens Maes de controle die aan zo'n verlof of vergunning vooraf gaat. Hij verwijst in dat licht naar de psychosociale diensten in gevangenissen, die mee met de directie een advies formuleren wanneer een gedetineerde een aanvraag doet. "De psychosociale diensten zijn overbevraagd. Ik merk zelf op hoe ze niet in staat zijn om tijdig adviezen af te leveren. Er zit soms maanden vertraging op." 

Volgens Maes kan de tijdsdruk die de diensten ervaren de kwaliteit van hun verslagen, die gebaseerd zijn op het dossier en het gedrag van een gedetineerde, aantasten. "Ze zouden meer middelen en mensen moeten krijgen, zodat ze vroeger en korter op de bal kunnen spelen en de screening beter kan."

Kathleen Van De Vijver, woordvoerder van het gevangeniswezen, benadrukt in een reactie dat de psychologen en maatschappelijk werkers van de psychosociale diensten een grondige studie doen vooraleer ze de directie adviseren om een gedetineerde al dan niet tijdelijk vrij te laten. "Dit is een weloverwogen beslissing, die alle betrokken partijen in eer en geweten maken."

Hoe vaak het misloopt tijdens een penitentiair verlof of uitgaansvergunning blijft voorlopig onduidelijk. De enige cijfers die hierover te vinden zijn, dateren van 2013. 

Kamerlid Peter Logghe (Vlaams Belang) stelde toen een parlementaire vraag hierover aan minister van Justitie Annemie Turtelboom (Open Vld). Aanleiding daarvoor was de arrestatie van een man in Oost-Vlaanderen. Hij bleek meer dan drie jaar op vrije voeten bleek rond te lopen, omdat hij niet terugkeerde na een verlof.

Uit Turtelbooms antwoord bleek toen dat tussen 2008 en 2012 elk jaar een honderdtal gedetineerden niet naar de gevangenis terugkeerden na een penitentiair verlof in de loop van het jaar. In diezelfde periode waren er jaarlijks tussen de 1.200 en 1.500 gedetineerden die ten minste één penitentiair verlof opnamen. 

Logghe polste ook naar het aantal misdrijven dat gedetineerden met penitentiair verlof plegen. Daarop volgde destijds geen verduidelijking "omdat misdrijven gepleegd door gedetineerden met penitentiair verlof niet systematisch onderscheiden worden van misdrijven door andere verdachten."