Trump en de triomf van de redeloosheid
Sven Biscop is professor aan de UGent en leidt het programma 'Europa in de wereld' aan het Egmont Instituut in Brussel. Hij is de auteur van Make Europe great again – een nieuwe toekomst voor de oude grootmacht (Lannoo).
“In mijn hart ben ik zo toegewijd aan onze zaak, en ik ben er zo zeker van dat God onze Redder ze als de zijne moet omarmen, dat ik er niet van af gebracht kan worden. Noch kan ik het tegendeel aanvaarden of geloven.” Dat was het antwoord van de Spaanse koning Filip II toen zijn adviseurs hem afraadden om tegelijk Engeland binnen te vallen, de opstand in de Nederlanden te onderdrukken en een oorlog tegen het Ottomaanse Rijk te beginnen. Het resultaat van ’s konings hoogmoed is gekend. De Spaanse armada zonk in het kanaal, de Zeventien Provinciën werden onafhankelijk; alleen de Turkse expansie werd tijdelijk tot staan gebracht.
Strategie betekent het maken van rationele keuzes op basis van de feiten. De wereldgeschiedenis is duidelijk: wie de feiten negeert en zijn strategische keuzes laat bepalen door religie, ideologie of emotie verliest.
Om een voorbeeld dichter bij huis aan te halen: de Amerikaanse invasie van Irak in 2003 had niets met rede en feiten te maken. De neocons wilden Saddam Hoessein ten val brengen – punt. De feiten werden gewoon aangepast aan die ideologische keuze. Saddam had vast wel iets te maken met Al Qaida en 9/11. Zo niet, dan zou hij wel massavernietigingswapens hebben. En toen die er ook niet bleken te zijn, was het hem ineens altijd al om de democratie te doen. Maar op dat moment was het Midden-Oosten al in de chaos gestort.
'Om te beginnen is de VS natuurlijk onze vijand niet. De EU moet escalatie vermijden'
Geen rationele basis
De beslissing van Trump om de VS terug te trekken uit het nucleair akkoord met Iran past in dit rijtje. Natuurlijk weten de Amerikanen dat Iran het akkoord respecteert, maar daar gaat het niet om. Het Witte Huis heeft een ideologische keuze gemaakt: Iran is de vijand. Het feit dat deze strategie de instabiliteit in de regio alleen maar kan doen toenemen, doet in het beslissingsproces niet ter zake.
Hetzelfde geldt voor de Amerikaanse tarieven op Europees (en Canadees) staal en aluminium die Trump op 31 mei aankondigde. Het maakt niet uit dat de Amerikaanse bedrijfsleiders zelf waarschuwen voor het feit dat iedereen bij deze strategie verliest. Op economisch vlak zijn ook wij om ideologische redenen tot vijanden uitgeroepen.
Het probleem is dat als een strategie sowieso geen rationele basis heeft, rationele argumenten geen impact hebben. Als de feiten bewijzen dat de strategie niet werkt of zelfs het tegengestelde effect heeft, is de reflex van de door geloof of ideologie verblinde leider meestal niet om zijn strategie aan te passen, maar wel om ze net nog radicaler door te voeren. Tot de totale mislukking van de strategie geen andere keuze laat dan een andere koers te varen.
Ben je een leider die zijn strategie almaar radicaler doorvoert, dan eindig je alleen in een bunker in Berlijn, radeloos omdat de feiten zich niet aan je wereldbeeld hebben willen aanpassen
Zoals Napoleon in Rusland: nog één veldslag, nog één stad te veroveren, Moskou veroveren, en dan zullen de Russen wel toegeven. Niet dus. Of om een andere, meer gewaagde vergelijking te maken: dan eindig je alleen in een bunker in Berlijn, radeloos omdat de feiten zich niet aan je wereldbeeld hebben willen aanpassen.
Dat maakt het zo moeilijk voor de Europese Unie om vandaag te reageren op Trump. Om te beginnen is de VS natuurlijk onze vijand niet. De EU moet escalatie vermijden, want dat zou de zaak alleen maar erger maken. Maar niet reageren is evenmin een optie. Dat zou Trump meteen aangrijpen als een bewijs van zijn gelijk: zie je wel, ze geven al toe, omdat ze weten dat ze fout zijn.
Europa moet de redelijke actor blijven in de wereldpolitiek. De rede wint altijd. Het kan alleen even duren.
Lees ook
Geselecteerd door de redactie
