Te Europees? Voetbalfilms scoren zelden op het witte doek
Hoera, het WK voetbal komt eraan! Maar misschien hebt u daar geen boodschap en kijkt u liever naar een goeie film. En waarom eens geen film over voetbal? Cinematek toont hoe filmmakers met de populairste sport ter wereld aan de slag gegaan. Rode draad: voetbalfilms zijn – meestal – minder voorspelbaar dan het doorsnee sportdrama uit Hollywood.
Herinnert u zich die beelden van de afgelopen twee WK's nog? Hollywoodsterren die, verborgen met zonnebrillen en petjes, in de Zuid-Afrikaanse en Braziliaanse tribunes plaatsnamen. Leonardo DiCaprio. Morgan Freeman. Charlize Theron. Hollywood leek plots gek op voetbal. Logisch ook, want wat zijn de voornaamste ingrediënten van voetbal? Passie! Drama! Helden! Anti-helden! Gevonden vreten voor anderhalf uur entertainment op groot scherm, zou je zo denken.
Alleen: in de output van Tinseltown zie je dat niet zo. Voor films over American football (Remember the Titans), baseball (Moneyball) en basketbal (Coach Carter) wordt er met budgetten gesmeten, maar in soccer zien scenaristen kennelijk niet dezelfde from zero to hero-verhalen.
Toch bestaan ze, voetbalfilms. Naar aanleiding van het WK in Rusland heeft Cinematek er zelfs een heus filmprogramma aan opgehangen, en de selectie valt vooral op door diversiteit. Er is, natuurlijk, Bend it Like Beckham (2003), de Brits-Amerikaanse coming-of-age-film over een Indiaas meisje dat ontdekt dat er een wereld bestaat buiten haar traditionele familie, en dat die wereld rond voetbal en de steelse blikken van trainer Jonathan Rhys-Meyers draait. Het is een formulefilm waarin alle clichés worden afgevinkt: het onwaarschijnlijke talent, het gevecht tegen vooroordelen en de lastminute-match die haar leven verandert. Charmant, daar niet van, maar ook weinig meer dan een doorslagje van de doorsnee sportfilm zoals die aan de andere kant van de oceaan wordt gemaakt.
In soccer ziet Hollywood kennelijk niet dezelfde 'from zero to hero'-verhalen als in basket- of baseball
Veel interessanter is Escape to Victory (1981), of kortweg Victory, een soort Bridge on the River Kwai met voetballers. Letterlijk zelfs: zowel Pelé (die in de slotscène een omhaal à la Gareth Bale uit z'n sloffen tovert) als Bobby Moore én Paul Van Himst doen mee, tussen acteurs als Michael Caine, Max von Sydow en Sylvester Stallone. Ze vormen een team van geallieerde krijgsgevangenen, die het, bij wijze van nazi-propagandastunt, moeten opnemen tegen de nationale ploeg van Duitsland. Rocky speelt de keeper die in de slotminuten een Duitse penalty stopt (het blijft een fictiefilm) en de geallieerden een sportief delirium bezorgt.
Treasure of the Sierra Madre-regisseur John Huston draait zijn hand niet om zijn film te baden in een glorieus patriottisch sausje, maar Victory is een van de betere voetbalfilms uit de canon. Zet in die canon overigens ook maar meteen de Hongaarse film Two Half-Times in Hell (1961), die zich op hetzelfde verhaal baseert, maar net iets grimmiger uitdraait. Wel patriottisme, geen glorie. De Hollywoodiaanse drang naar spanning en een dramatisch goede afloop is hier héél ver weg.
Cynisme
Misschien is dat de voornaamste dwarsligger voor voetbal op groot scherm: voetbal is geen Amerikaans fenomeen. En Europese filmmakers hebben niet dezelfde voorliefde voor glorieus spektakel, of hanteren een cynischere aanpak. De betere voetbalfilm gaat niet over wat er op het veld gebeurt, maar over de hele cultuur er rond. Kijk naar Ultra, een Italiaans drama dat in 1991 de Zilveren Beer won op het Filmfestival van Berlijn. Belangrijker dan wat er op het veld gebeurt, is de clash tussen Juventus en Roma-fans naast het veld. Hooliganisme, en de destructieve camaraderie die daarbij komt kijken, worden ook aangesneden in het Franse A Mort l'Arbitre (1984) en het Brits-Amerikaanse Hooligans (2005), al trapt die laatste in de val van de oppervlakkigheid.
Interessant is 'Escape to Victory' (1981), of kortweg 'Victory', een soort 'Bridge on the River Kwai' met voetballers
Een mens zou bijna vermoeden dat Europese cineasten pertinent weigeren om iets met het drama van een voetbalmatch te doen. Het bevreemdende en bijna hypnotiserende Zidane: A 21st Century Portrait (2006) speelt zich dan wel bijna integraal tussen de vier krijtlijnen van het voetbalveld af, maar in plaats van zich op het verloop van de match tussen Real Madrid en Villarreal te focussen (1-1 gelijkspel, voor wie het interesseert), richten regisseurs Douglas Gordon en Philippe Parreno hun 17 camera's allemaal op Zinédine Zidane. Meer dan een documentaire over de grootste voetballer van zijn generatie, is Zidane een video-experiment, een esthetisch portret van verstilling en elegantie, met een soundtrack van postrock-band Mogwai.
Voor de grote emoties waarmee voetbalvelden bezaaid liggen, zult u de komende maand dus eerder in Rusland moeten zijn. Maar voor een andere kijk op het populairste spelletje ter wereld kunt u ook in een donkere zaal terecht.
Tot 20 juli in Cinematek, Brussel.
Lees ook
Geselecteerd door de redactie
