Pinokkiotest: "Wat Theo zegt" versus "Wat Theo doet"

Sp.a postte vrijdag een reeks van drie filmpjes om aan te tonen dat er een groot verschil bestaat tussen wat de huidige regering zegt en wat ze doet. Onder de hashtag #factcheckfriday zette de partij cijfers op een rij over het veiligheidsbeleid, de Kaaimantaks ("geschatte inkomsten: 460 miljoen euro" versus "effectieve inkomsten: 5 miljoen euro), en dus ook over het asielbeleid. 

"Wat Theo zegt" is volgens sp.a, die dat aantoont met een Twitterpost van Francken zelf, "Geen open grenzen. Nu niet. Nooit." 

Onder "Wat Theo doet" toont de partij vervolgens een grafiek waaruit moet blijken dat het aantal asieldossiers sinds 2014, toen Francken bevoegd werd, toeneemt, net als de erkenningsgraad voor asielzoekers. Die liep in 2016 op tot 64 procent, claimt de sp.a, terwijl dat in 2008 nog 28 procent was. De partij pleit dan ook voor "een duidelijk en menselijk migratiebeleid". "Geen plat populisme", is het besluit van de socialisten.

Francken reageerde meteen en postte een andere grafiek onder de titel "Evolution of asylum applications". In Europese en Belgische cijfers is het aantal asielaanvragen tussen 2010 en 2016 te zien. 

Beide grafieken tonen een andere lijn. Waarom dat verschil?

Over asiel en migratie circuleren bijzonder veel cijfers en statistieken, waardoor iedereen uiteindelijk wel eens gelijk lijkt te kunnen hebben. Bovendien hanteren verschillende organisaties vaak ook nog eens andere definities. Soms worden er cijfers over asieldossiers gegeven, soms over het aantal aanvragers van asiel, soms over het aantal definitieve beslissingen, soms ook over de tijdelijke beslissingen, enzovoort.

Sp.a zegt de cijfers voor haar grafiek te halen uit het jaarrapport van 2017 van het Federaal Migratiecentrum Myria. Op pagina 96 is daar inderdaad dezelfde grafiek te zien. De staafbalken tonen per jaar het aantal beslissingen genomen door het Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS), dat de asielaanvragen in ons land behandelt. Een asielaanvraag kan geweigerd worden, of een persoon kan de status van vluchteling of een zogenaamde subsidiaire bescherming krijgen.

Het gaat in de Myria-cijfers om beslissingen ten gronde, die betrekking hebben op op de toekenning, weigering of uitsluiting van bescherming. De cijfers kloppen dus.

Francken postte als antwoord op de sp.a-claim echter een andere statistiek: het aantal asielaanvragen. Het aantal beslissingen is uiteraard niet hetzelfde als het aantal aanvragen. Wie in een bepaald jaar een aanvraag indient, krijgt door de wachttijden niet per se een beslissing te horen in datzelfde jaar. De sterke stijging van het aantal asielaanvragen in 2015, het jaar van de Europese migratiecrisis, tegenover 2014 (van 22.710 naar 44.660) vertaalt zich dan ook deels in de stijging van het aantal beslissingen een jaar later (van 13.369 naar 19.024).

Op zijn blog postte Francken een soortgelijke grafiek. De staatssecretaris haalt zijn cijfers bij Eurostat. Ze komen zo goed als overeen met de aantallen die het CGVS van de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) krijgt en op zijn website publiceert. 

Al loopt het verschil voor het laatst beschikbare jaar 2017 wel op: Francken en Eurostat spreken over 18.340 aanvragen, het CGSV en DVZ over 19.688. De verschillen zijn te wijten aan het feit dat het CGSV en DVZ ook de hervestigingen (kwetsbare vluchtelingen uit een land die al erkend zijn en door ons land worden geselecteerd, in 2017 ongeveer 1.300) meetellen, Eurostat niet.

Francken maakt zich dus sterk dat het aantal asielaanvragen in 2016 (en 2017) lager lag dan de jaren daarvoor, het uitzonderingsjaar 2015 niet meegeteld. Ook dat klopt dus, volgens zowel de cijfers van Eurostat als van het CGSV en DVZ. 

Op Twitter circuleerde ter verdediging van Francken nog een tabel met het aantal asielaanvragen in België, uitgedrukt in percentages ten opzichte van het totale aantal Europese asielzoekers. Ook die controleerden we. In 2008 kreeg België 6,74 procent van alle Europese asielaanvragen binnen, wat steeg tot 10,33 procent in 2011. Vanaf 2012 daalde het aandeel stelselmatig naar 1,45 procent in 2016. In 2017 steeg de verhouding wel weer opnieuw naar 2,6 procent.

De hogere erkenningsgraad dan. De algemene erkenningscijfers die de sp.a geeft (met de omcirkelde 64 procent) komen van Myria, dat een andere definitie hanteert dan het CGVS, maar de trend is bij beide instanties dezelfde. Myria heeft nog geen cijfers voor na 2016, maar volgens het CGVS daalde de erkenningsgraad opnieuw in 2017 en in de eerste vier maanden van 2018 (zie grafiek).

Op zijn blog ontkent Francken niet dat er meer positieve asielbeslissingen zijn dan vroeger. "Daarvoor bestaat een logische verklaring", zegt hij. "Dit komt ten eerste door het wegwerken van de achterstand die opgebouwd werd tijdens de asielcrisis, waaronder veel dossiers van personen uit oorlogszones. En ten tweede door het feit dat er wereldwijd nooit zoveel echte oorlogsvluchtelingen waren/zijn."

Het is een vaststelling die ook Myria maakt in haar jaarverslag. Doordat veel vluchtelingen uit echte oorlogsgebieden komen, worden zij ook in grotere mate erkend. Het erkenningspercentage lag de laatste jaren daardoor hoger dan anders. Zo werden in 2016 96 procent van alle asielaanvragen van Syriërs goedgekeurd. In iets meer dan de helft van de gevallen werd bescherming toegestaan aan Irakezen (54 procent) en aan Afghanen (59 procent).

Bovendien, zegt Francken, is hij helemaal niet bevoegd voor de erkenningen en klopt de sp.a-kritiek dus niet. "Die bevoegdheid komt wettelijk toe aan een geheel onafhankelijke instantie, namelijk het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS). Mijn criticasters verzwijgen dat opzettelijk in hun verwijten aan mijn persoon, die daardoor niet minder dan leugenachtig genoemd kunnen worden. Of ze weten het gewoon zelf niet."

De minister is inderdaad niet persoonlijk bevoegd, zegt sp.a, maar dan moet de N-VA op andere momenten ook niet zeggen dat er dankzij haar net wél een lagere instroom is. "De vorige staatssecretarissen waren onder de vorige regeringen ook niet persoonlijk bevoegd, maar kregen toen van de N-VA wel kritiek." 

Alle asielaanvragen werden "rigoureus onderzocht", aldus Francken nog, "conform de Conventie van Genève, die tot nader order ook zou gelden voor een staatssecretaris van eender welke signatuur".

Wie nu gelijk heeft, is moeilijk te factchecken: beide partijen gebruiken namelijk cijfers die correct zijn. De cijfers die sp.a verspreidt, kloppen. Het aantal asielbeslissingen is in 2016 gestegen, en ook de erkenningsgraad lag hoog. Een nuance is wel op zijn plaats: het hoge aantal is te wijten aan de achterstand na de migratiecrisis in 2015, en de erkenningsgraad aan het feit dat veel vluchtelingen effectief uit oorlogsgebied komen. We beoordelen deze Pinokkiotest dan ook als 'Eerder waar'.

Ook de cijfers in de repliek van Francken kloppen: het aantal asielaanvragen is in 2015 verdubbeld tegenover een jaar eerder, maar is in 2016 dan weer meer dan gehalveerd. 

Over de stelling dat "wat Theo zegt" niet overeenkomt met "wat Theo doet", kan gediscussieerd worden. Zowel Francken als de officiële instanties benadrukken dat het niet de staatssecretaris zelf is die beslissingen neemt over individuele asieldossiers.

Lees hier ons charter: Pinokkiotest: wat kan u vertrouwen van wat politici beweren?