Hoeveel migranten en vluchtelingen komen naar Europa? En via welke routes? Dit zijn de cijfers 

De discussie over het asielbeleid in Europa valt ruwweg uiteen in twee vragen:

1) Hoe bewaken we onze buitengrenzen, m.a.w. hoe zorgen we dat we de instroom in de Europese Unie onder controle krijgen?

2) Wat doen we met de mensen die hier aankomen: laten we ze in de aankomstlanden asiel aanvragen, of spreiden we ze eerst over het hele Europese grondgebied?

Iedereen is het er ongeveer wel over eens dat Europa de instroom bij de buitengrenzen moet proberen te beheersen. Alleen is er discussie over hoe dat moet gebeuren. Ook bij de tweede vraag staan verschillende groepen Europese lidstaten lijnrecht tegenover elkaar.

De zogenoemde "frontlijnstaten", de landen waar de migranten en vluchtelingen Europa binnenkomen (vooral Italië en Griekenland dus) willen meer spreiding, omdat ze het gevoel hebben dat ze nu alleen opdraaien voor de hele instroom. Andere landen (vooral een aantal Oost-Europese landen zoals Hongarije en Polen) willen net zoveel mogelijk alle migratie naar hun grondgebied weren, en willen dus van geen spreiding weten.

Daarbij komt nog een fundamentele vraag: hoe zoeken we antwoorden zonder de internationale wetgeving te schenden? De verschillende internationale verdragen die Europa en dus de verschillende lidstaten ondertekend hebben, stellen bijvoorbeeld dat zogenoemde "pushbacks" niet kunnen.

Daarbij zijn vooral twee basisprincipes van belang: je mag mensen niet terugsturen naar gebieden waar ze mogelijk gefolterd kunnen worden (het bewuste art. 3 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens), en je mag niet zomaar mensen terugsturen zonder dat ze de kans krijgen om asiel aan te vragen. Want zonder onderzoek kun je niet zomaar uitmaken of iemand mogelijk recht heeft op asiel. Met andere woorden: de mensen die op de bootjes op de Middellandse Zee de oversteek maken, hebben misschien vaak geen recht op asiel, maar je kunt er niet zonder meer van uitgaan dat ze allemààl economische migranten zijn. 

Nog een belangrijke vraag is of er een eengemaakt asielbeleid moet komen, met regels die in alle Europese lidstaten dezelfde zijn, zodat "asielshoppen" tussen de verschillende lidstaten niet meer kan. 

De grote vluchtelingencrisis die Europa de laatste jaren gekend heeft, begon in 2015 met grote aantallen vluchtelingen die vooral vanuit het door oorlog verscheurde Syrië, maar ook uit andere landen, min of meer ongehinderd over de Balkanroute richting West- en Noord-Europa konden trekken. In 2015 alleen al kwamen over zee meer dan een miljoen mensen aan, het merendeel via Griekenland, maar ook zowat 150.000 mensen via Italië. Sindsdien is die stroom enorm verminderd, zoals je op deze grafiek kunt zien. 

De grootste aantallen vluchtelingen kwamen en komen nog altijd over zee, we beperken ons tot de aankomstcijfers over zee. Hieronder gaan we dieper in op een aantal cijfers.

In maart 2016 kwam de zogenoemde EU/Turkije-deal tot stand, die vrijwel onmiddellijk is uitgevoerd. Bovendien begonnen vanaf 2016 alle landen op de Balkanroute hun grenzen systematisch af te sluiten met grenshekken. Die twee elementen samen hadden een duidelijk effect op de instroom van vluchtelingen op de Balkanroute, zoals je in de tabel hieronder kunt zien. 

Het effect van de Turkije-deal bracht Europa op het idee om ook dergelijke akkoorden met landen op de andere routes af te sluiten. De laatste maanden zien we wel weer een stijging van het aantal vluchtelingen die in Griekenland aankomen: ruim 11.000 in de eerste helft van dit jaar, tegenover ruim 7.000 in dezelfde periode vorig jaar. Verder door richting West- en Noord-Europa zien we nieuwe route ontstaan via Bosnië.

Daar staken sinds begin dit jaar 5.300 migranten en vluchtelingen de grens over vanuit Servië en Montenegro, ongeveer 400 per week zijn dat er tegenwoordig, in heel vorig jaar waren het er ongeveer 800. Maar die cijfers zijn absoluut nog niet te vergelijken met de cijfers van 2015, toen de Balkanroute nog open was. De vluchtelingen die via Griekenland Europa binnenkomen, komen vooral uit Syrië, Afghanistan en Irak. 

Italië is al jaren een belangrijk aankomstland voor de centrale route over de Middellandse Zee, denk maar aan het eiland Lampedusa, een eilandje dat dichter bij Tunesië ligt dan bij Sicilië. Als gevolg van de chaos die ontstond in Libië na de val van dictator Khaddafi in 2011, begonnen de cijfers vanuit Libië weer te stijgen. Die chaos is nog altijd absoluut niet onder controle.

Akkoorden met Libië sluiten, zoals met Turkije is gebeurd, is dus niet zo simpel. Er zijn heel wat goed gedocumenteerde gruwelverhalen over wat er in Libië zoal met migranten en vluchtelingen gebeurt: folteringen, verkrachtingen, moord, ontvoeringen, slavernij enzovoort. Toch heeft Europa akkoorden met Libië gesloten om de migratiestroom in te dijken: Europa biedt steun aan de Libische kustwacht bijvoorbeeld.

Nogal wat rapporten bevatten aanwijzingen dat er ook minder openlijke steun is, met name van Italië, die erop gericht zou zijn om zoveel mogelijk migranten in Libië tegen te houden. Voorts heeft Europa ook akkoorden gesloten met landen op de migratieroutes richting Middellandse Zee, zoals Soedan en Niger bijvoorbeeld. Door een combinatie van dat alles is de instroom sinds vorige zomer ook in Italië flink gedaald. Het aantal vluchtelingen en migranten dat dit jaar in Italië is aangekomen, is zelfs minder dan een kwart van het aantal in dezelfde periode vorig jaar (zie tabel). 

Maar er wordt voort nagedacht over Europese steun aan buurlanden van Libië, Tunesië met name, om vluchtelingen en migranten daar op te vangen. De migranten en vluchtelingen die in Italië aankomen, komen de laatste tijd vooral uit Eritrea, Tunesië en Nigeria, volgens cijfers van de IOM, het migratieagentschap van de VN. 

Richting Spanje is de migratie de laatste tijd dan weer toegenomen, al zijn de cijfers daar helemaal niet te vergelijken met de cijfers voor Italië van de laatste jaren. 

Voor een deel is die stijging in Spanje te wijten aan het feit dat de route naar Italië via Libië moeilijker geworden is. Voor een ander deel heeft ze te maken met onrust in een aantal Noord-Afrikaanse landen, zoals Tunesië en Marokko.

Er blijven dus vluchtelingen en migranten aankomen in Europa, maar de vluchtelingencrisis heeft lang niet meer dezelfde omvang als een paar jaar geleden op de Balkanroute, of een jaar geleden in Italië.