Waarom we 'De rechtvaardige rechters' eigenlijk niet willen vinden

Het is een van de grootste misdaadmysteries uit de geschiedenis en het is volgende week mogelijk opgeklaard. Mogelijk, want een slag om de arm houden en vooral rustig blijven ademen is in dit dossier echt wel aan de orde. Dat heb ik zelf meermaals ondervonden. Elke amateurspeurder weet het: laat de hoop niet te groot worden. En vermijd tunnelvisie. Dat vooral.

Schrijver Marc De Bel zou dus samen met ene Gino Marchal, een hobbyspeurder, volgende week het mysterie ontrafelen in zijn nieuwste boek. De Bel en Marchal willen voorlopig niets zeggen. Het parket van Gent bevestigt dat ze al een tijdje op de hoogte zijn van de bewuste piste en die ook onderzoeken. Net zoals ze elke piste onderzoeken overigens. Want de schrijver en de hobbyspeurder zijn lang niet de eersten die denken de 'Heilige Graal van Gent' te weten liggen.

Gemolesteerd altaar

Een voormalige taxichauffeur uit Gent dacht dat in 2002 ook. Het resultaat was dat een indrukwekkende hoeveelheid agenten en technisch personeel afzakte naar de Sint-Gertrudiskerk in Wetteren om er het altaar open te breken. Ik zie mezelf nog, volledig als van 'Het lam gods' geslagen, staan kijken. De pastoor die bijna op en neer springt van de zenuwen en angstvallig toekijkt hoe zijn altaar gemolesteerd wordt. En de voltallige binnenlandse én buitenlandse pers die mee de adem inhoudt. Want zou het? Zou het werkelijk? Eindelijk?

Het is muisstil in de kerk wanneer de speurders het grote en statige bouwwerk achteraan binnengaan. Rechts onderaan het altaar is een klein deurtje dat toegang geeft tot een smalle gang. Op het einde van die gang, een houten wand. En uit die wand blijkt een stuk weggesneden. Van precies de grootte van het verdwenen paneel. Maar het paneel zelf is nergens te vinden.

De ontgoocheling is immens. Ook bij mezelf, die zo in het dossier ingewerkt was geraakt dat ik me bijna amateurspeurder kon noemen. Boeken had ik gelezen over die diefstal en gesprekken gevoerd met echte amateurspeurders. We waren er zoooooo dicht bij geweest, dat het bijna griezelig werd. Want zelfs de Gentse procureur gaf die dag in een onbewaakt moment toe dat het paneel er wellicht ooit had gezeten.

Vaticaanstad

Ik wist dat er feiten waren in dit dossier, en hopen verzinsels. En zoals dat vaak gaat, zijn de verzinsels vaak het leukst. Maar eerst de feiten dus: in 1934 worden 'De rechtvaardige rechters', een onderdeel van 'Het lam gods' van de gebroeders Van Eyck, gestolen uit de Sint-Baafskathedraal in Gent. Datzelfde jaar zegt een zekere Arsène Goedertier, bankier en koster in de kerk van Wetteren, op zijn sterfbed dat hij als enige weet waar het paneel verborgen ligt. De man sterft letterlijk tien seconden te vroeg. Hij kan nog zeggen 'het paneel ligt' en dan sterft hij. Het mysterie is geboren.

Wat volgt is meer dan tachtig jaar onderzoek. Er zijn al marmeren platen weggenomen, waterputten leeggepompt, kerken en kapelletjes doorzocht en net geen koninklijke crypte opengebroken. Allemaal op basis van plausibele tips van getuigen die, net als Marc De Bel nu, bijna 100 procent zeker waren van hun stuk.

Bij het Gentse parket werd een cel 'Rechtvaardige rechters' opgericht voor het serieuze werk, maar het zijn vooral amateurspeurders en de vele websites vol theorieën die dit dossier zo leuk maken. Volgens de ene theorie zouden de nazi’s tijdens WO II het graf van Goedertier in Wetteren hebben opengebroken en het paneel hebben meegenomen. Volgens een andere theorie zit het schilderij verstopt achter de muren van het pauselijk paleis in Vaticaanstad. 

Soms leken tips plausibel, maar bleek er uiteindelijk toch iets mis. Zo beweerde een naar Ethiopië uitgeweken Gentenaar ooit dat er onder de verflaag van 'De rechtvaardige rechters' een geheim verborgen zit. Namelijk dat Christus helemaal niet de kruisdood is gestorven. Omdat dat nooit mocht uitlekken, werd het paneel gestolen. Het werd in een loden kist gestopt en kwam op de bodem van de Leie terecht. Het leek het onderzoeken waard, tot bleek dat de bron niet echt betrouwbaar was. De man stelde als voorwaarde, om terug te komen naar ons land, dat hij zou worden opgehaald door koning Albert II in het gezelschap van zijn dochter Delphine.

Da Vinci Code

Na het openbreken van het altaar in de Wetterse kerk kwam nog één keer een ernstige tip binnen. Eind maart 2014 verklaarde historicus Paul De Ridder dat het paneel al vele jaren in het bezit was van een vooraanstaande Gentse familie. De familie zou voor een schandaal vrezen. Een jaar later verklaart ook een 93-jarige oud-bankdirecteur iets gelijkaardigs. Bleek dat beide mannen het hadden over de familie van N-VA-politicus Matthias Storme. Er kwam een huiszoeking, maar het paneel werd niet gevonden. De familie zegt er ook niets mee te maken te hebben.

“'De rechtvaardige rechters' zijn de Vlaamse Da Vinci Code. Alleen nog straffer. Want dit verhaal kun je onmogelijk zelf verzinnen”, antwoordde Willy Nachtergaele, een van de felste amateurspeurders in dit dossier, ooit op mijn  vraag waarom hij de zoektocht naar het paneel zo fascinerend vond. Ik had het zelf niet beter kunnen zeggen.

Het is nu dus in spanning afwachten tot volgende week. De kans is groot dat het een goeie marketingstunt is van de schrijver. Ergens hoop ik dat zelfs. Want als 'De rechtvaardige rechters' echt teruggevonden worden, zou dat een behoorlijke anticlimax kunnen zijn. Dan is het voor ons gedaan met de fun. Geen saaiere wereld dan een waarin alles opgehelderd is en we niet meer onbeschaamd theorieën kunnen najagen. Al is er natuurlijk nog altijd de Bende van Nijvel.