Hoe ons scheefgetrokken arbeidsmodel aan de basis ligt van onze afkeer van langer te moeten werken

Bij dergelijke emotioneel gekleurde discussies is het altijd goed om er de feiten eens bij te halen. Werken we bijvoorbeeld écht wel zo hard en zo lang? In vergelijking met onze Europese buren hebben we weinig reden tot klagen. Eurostat becijferde dat in 2016 een voltijdse werknemer in de EU gemiddeld 40,3 uur per week klopte. België zit daar met 39,2 uur een dik uur onder. Nederland en Frankrijk blijven met exact 39 uur heel dicht in onze buurt. Alleen de Denen (37,8 uur), Noren (38,5 uur) en Italianen (38,8 uur) zijn beduidend beter af. De Duitsers (40,4 uur) en met name de Britten (42,3 uur) werken dan weer beduidend langer.

Belgen stoppen vroeg

Zou het kunnen dat we die relatief korte werkweek op de lange duur compenseren door later met pensioen te gaan? Ook dat blijkt niet bepaald het geval. Het Nederlands onderzoeksinstituut NIDI komt voor de 30 rijkste industrielanden uit op een gemiddelde effectieve pensioenleeftijd van 65 jaar. Geven er beduidend vroeger de brui aan: de Nederlanders (63,5 jaar), de Grieken (62 jaar) en vooral de Luxemburgers en de Belgen (61 jaar). Eigenlijk moeten we op dat vlak alleen de Fransen (60 jaar) laten voorgaan.

Kortom, het eeuwige cliché van de hardwerkende Belg moet toch enigszins met een korreltje zout worden genomen. En toch gaan steeds vaker stemmen op dat onze huidige werk-privébalans echt niet meer gezond is. Dag na dag is het voor velen van ons hollen om alles geregeld te krijgen. Vaak is het maar een kwestie van tijd voor we, uitgeperst als citroenen, voor lange tijd uitvallen. Waar ging het verkeerd? En hoe krijgen we weer een beter evenwicht tussen wat van ons verwacht wordt en wat we werkelijk aankunnen? Met andere woorden: hoe gaan we een hele carrière lang fluitend naar het werk en halen we vlot de kaap van de wettelijke pensioenleeftijd, ook al ligt die binnen afzienbare tijd op 66 of zelfs 67 jaar?

Lees ook: Xavier Baeten (Vlerick Business School): "Wat we verdienen staat niet meer in verhouding tot onze productiviteit"

Te korte piek

Ignace Glorieux, professor sociologie aan de VUB, legt zich al decennia toe op de studie van het wankele evenwicht tussen arbeid en vrije tijd. "Het probleem is dat carrières in België maar een relatief korte piek kennen. Tegen je 35ste moet je je ambities zo ongeveer hebben waargemaakt, want daarna zit de grote sprong voorwaarts er meestal niet meer in. Dat is in onze buurlanden vaak anders. Daar krijg je veel meer tijd om je loopbaan rustig op te bouwen. Dat dit bij ons niet kan, is echt nefast. Net in de periode dat veel mensen een druk gezinsleven hebben, moeten ze ook professioneel alles op alles zetten. Voor velen blijkt die combinatie veel te zwaar." 
Met name veel vrouwen vangen dat op door een aantal jaren deeltijds te werken. Op zich een verstandige beslissing, vindt professor Glorieux: "Over een langere termijn hebben we vast en zeker baat bij een carrière waarin we af en toe wat gas terugnemen. Alleen zetten we onszelf daardoor in zekere zin op een zijspoor. De trein dendert voort maar wij zitten er niet echt meer op. Zo zien we met lede ogen hoe de interessante en uitdagende jobs naar diegenen gaan die wel resoluut voor hun carrière zijn blijven gaan. En dus raken veel mensen uitgeblust en snakken ze op den duur naar hun pensioen. Momenteel is van alle 55-plussers nog hooguit de helft aan de slag. Bovendien haalt bijna niemand de officiële pensioenleeftijd. Tot voor kort ging vrijwel iedereen ervan uit dat hij rond zijn 60ste wel ongeveer klaar zou zijn met werken. Als je dan plots te horen krijgen dat je minstens twee jaar langer moet wachten, komt dat natuurlijk hard aan. En vervolgens is het wellicht typisch Belgisch dat iedereen een beetje begint te sjacheren, in de hoop toch nog een uitzondering op de algemene regel te krijgen."

Te weinig flexibel

Ons hele arbeidsmodel zit met andere woorden al aan de basis behoorlijk scheef. Bovendien ziet Ignace Glorieux nog een tweede fundamenteel probleem: "Wij Belgen gaan er nog altijd veel te veel van uit dat een job voor het leven is. We spreken al 35 jaar over de grote voordelen van een transitionele arbeidsmarkt, maar de geesten willen om een of andere duistere reden maar niet rijpen. Het zou een geweldige vooruitgang betekenen als we daarin naar het voorbeeld van vele andere landen wat flexibeler zouden worden. Ik begrijp heel goed dat een onderwijzeres van 60 zich moeilijk nog kan opladen om met evenveel vuur als vroeger een nieuw schooljaar aan te vatten. Waarom zou zij haar ervaring niet op een andere manier kunnen valoriseren? In het vormingswerk bijvoorbeeld. Iemand die 20 jaar een bureaujob heeft gedaan, kan misschien een bijscholing volgen en een ambacht gaan uitoefenen, waarom niet? Nu wordt alles op de periode tussen 25 en 45 jaar gezet, daarna worden vele werknemers stilaan afgeschreven. Met een beetje goeie wil kan er ook op latere leeftijd nog een heel nieuwe wereld voor je opengaan. Naast voldoende variatie en een goede werksfeer is dat voor mij de clou: als meer mensen na hun 45ste nog echte nieuwe kansen zouden krijgen, zouden ze met plezier langer werken. Dan zou het niet langer een straf zijn maar een uitdaging."

Professor Glorieux zet intussen mee zijn schouders onder een prikkelend proefproject van Femma. Alle voltijds werkende medewerkers van een van de grootste vrouwenbewegingen van Vlaanderen schakelen in 2019 een vol jaar over op een 30-urige werkweek met behoud van loon. Schuilt daarin de oplossing om onze weerzin tegen langer te moeten werken te doorbreken? Je leest het verder in het volledige gratis artikel op vacature.com.

Lees ook: 

Deze jobs kan je wel uitoefenen tot aan je pensioen

Wie afziet op het werk, mag vroeger op pensioen. Maar wie beslist of u wel genoeg afziet?

De enorme prestatiedruk is vernietigend voor onze privélevens

Bron: vacature.com.