Klopt de voorspelling van Theo Francken over het einde van de Europese Unie?

Op een bijeenkomst van Europese christendemocraten gisteren in Munchen gaf kanselier Angela Merkel een waarschuwing: als er geen gemeenschappelijke Europese aanpak van migratie komt, dan staan het vrij verkeer van personen en de interne markt op het spel.

Staatssecretaris Theo Francken (N-VA) was in het begin van de week nog duidelijker: zonder oplossing voor het migratie­probleem is er over vijf jaar geen Europese Unie meer.

Ze zijn niet de eersten die Europa zien struikelen. In volle vluchtelingencrisis, begin 2016, vertelde SP.A-voorzitter John Crombez in Terzake dat het einde van de Unie nabij was. Het was nog maar een kwestie van weken, had hij uitgerekend.

Het doet wat denken aan de eurocrisis. De muntunie zou scheuren, splijten, splitsen of springen, zo werd met grote stelligheid voorspeld door allerlei waarnemers, van Nobelprijswinnaars tot huis-tuin-en-keukeneconomen. Minister Johan Van Overtveldt (N-VA), destijds hoofdredacteur van Trends, schreef er een boekje over: Het einde van de euro. Een vraagteken stond er niet achter. Mensen met een wichelroede zijn beter in voorspellingen dan economen.

Na de terreuraanslagen in Parijs had Frans president François Hollande het over de fermeture des frontières. Het zou gedaan zijn met het vrij verkeer van personen. Ook zijn voorganger, Nicolas Sarkozy, verkondigde al verschillende keren dat het Verdrag van Schengen dood is.

Grimmige en apocalyptische voorspellingen doen het altijd goed op de voorpagina’s. Maar uiteindelijk blijkt de Europese Unie meestal kleveriger dan gedacht. Ze stuikt niet in elkaar. De eurozone telt vandaag meer landen dan bij het begin van de crisis en de grenscontroles die werden ingevoerd na terreuraanslagen, zijn intussen op de meeste plaatsen weer verdwenen of teruggeschroefd.

Bij terreur of bij nieuws over migratiebewegingen is er altijd een belangrijk deel van de publieke opinie dat vraagt om weer baas te worden over de eigen grenzen. Het kan toch niet zijn, zo wordt gezegd, dat Afrikanen vanaf de Italiaanse kusten tot bij ons wandelen zonder te worden gecontroleerd wanneer ze een nieuw land betreden?

En hoe is het mogelijk dat terroristen op de ene plek wapens kopen en dan ongestoord naar een ander land trekken om er Allah Akbar mompelend een aanslag mee te plegen? Zou ieder land niet beter opnieuw zelf in de gaten houden wie er binnenkomt en buitengaat?

De redenering lijkt op het eerste gezicht niet zo dwaas. Maar op het tweede gezicht duiken er problemen op.

Als men de controles ernstig wil doen, moeten ze immers grondig gebeuren. Terroristen rijden niet met een camionette waarop spreuken van de profeet staan geschilderd, of met een gepersonaliseerde nummerplaat ‘IS’. Mensensmokkelaars met ervaring vermommen zich als toerist en hangen een caravan aan hun wagen, vol met vluchtelingen.

Anders gezegd, wie terroristen of migranten aan de nationale grens wil tegenhouden, moet drastische maatregelen nemen: alle auto’s, caravans en vrachtwagens moeten minutieus gecontroleerd worden, dag en nacht. De file staat al snel van Rekkem tot in Waregem. Bij de vakantie-uittocht wellicht tot in Gent.

Het is bovendien nogal zinloos om het toezicht te beperken tot de snelwegen. Ook alle kleine grensovergangen moeten bijgevolg bewaakt worden. Dat zal nogal wat kosten, met de vergoedingen voor nacht- en weekendwerk erbij. Grenswachter wordt al snel een knelpuntberoep.

En het probleem is niet opgelost. Wie in Syrië gestreden heeft, vindt ook wel een weg door veld en wei om het land in of uit te komen. En migranten die al half Afrika doorreisden met behulp van een smokkelaar, zullen zich bij het naderen van de file afvragen of er wat verderop toch geen bospaadje ligt om ’s nachts te gebruiken. Met Google Satellite is een alternatief snel gevonden.

Kortom, als we het menen met die grenscontroles, moeten we het serieus doen. Wachttorens dus, en zoeklichten. Bunkers ook, en patrouilles met soldaten in een camouflagepak, duikers in elke poel, een mijnenveld en prikkeldraad, voor alle zekerheid met stroom erop.

Wie baas wil worden over eigen grenzen, moet dus goed weten dat er een forse prijskaart aan vasthangt. Niet alleen voor de bewaking zelf, maar ook voor de economie: er wordt vandaag in Europa ontzettend intensief  gehandeld, en als kleine en grote vrachtwagens opnieuw uren extra in de file staan, zullen de kosten daarvan doorgerekend worden in de producten. Vakantiegangers vertrekken noodgedwongen een dag vroeger en wie op zondag wil shoppen in Sluis maakt er beter een verlengd weekend van.

Het is wel duidelijk: een ieder-voor-zich-aanpak is vandaag absurd. Als het halfslachtig gebeurt, zijn er vele mazen in het net en zijn grenscontroles gemakkelijk te omzeilen. Een grondige aanpak daarentegen wordt grotesk en krankzinnig. Lidstaten kunnen dan ook niet anders dan kiezen voor een gecoördineerde strategie. Het alternatief is rampzalig en zou in de feiten het einde van de gemeenschappelijke markt inluiden.

Dat het echter moeizaam gaat om een gezamenlijke aanpak uit te werken, ligt voor de hand. Dat bleek deze week nog uit de discussies onder Europese ministers. Italië wordt met andere uitdagingen geconfronteerd dan Luxemburg of Hongarije. Ze hebben ook verschillende visies op de beste maatregelen.

Onder grote druk maken ze finaal dan toch gemeenschappelijke afspraken, niet uit groot enthousiasme, maar omdat het land per land apart onmogelijk is. 

In welke richting de Europese aanpak gaat, is al een tijdje duidelijk: het dichttimmeren van de buitengrenzen is de bottomline. Hoe dat precies gebeurt, is voorwerp van debat.

De meest stoere wil zelf de handen vuil maken door persoonlijk de bootjes weer in zee te duwen, woelig of kalm, het maakt niet uit.

De farizeeërs laten het gore werk liever aan Turken, Libiërs, Algerijnen of Tunesiërs over: in ruil voor een zak geld moeten zij beletten dat er nog mensen de oversteek wagen.

Dat die derde-landen niet zo stabiel of betrouwbaar zijn, maakt de zaken er niet gemakkelijker op. Toch is de uitbouw van een Europese burcht de enige remedie waar de regeringen van de lidstaten een gezamenlijk draagvlak voor lijken te vinden.

Wat er verder met die weggestuurde asielzoekers gebeurt, is veel minder Europa’s zorg. Ze mogen verdwalen of verhongeren, gefolterd worden of verkracht, gedropt in het midden van de woestijn of verkocht als slaaf.

Officieel heeft de Unie het wel over het belang van menswaardige opvang, maar of en hoe ze dat wil en kan controleren, is hoogst onduidelijk.

En als er manifeste schendingen van mensenrechten worden vastgesteld, volgen er geen maatregelen. Het is duidelijk dat dit allemaal veel minder hoog op de prioriteitenladder staat. Af en toe zal een lidstaat zijn goedhartig gezicht opzetten, en legaal enkele vluchtelingen overvliegen, bij voorkeur van christelijke signatuur. Meer dan een handvol zullen het er nooit zijn.

Als er hypocrisie zit in het beleid, dan zit ze daar: langs de ene kant hangt de Unie graag de mensenrechtenkampioen uit en wil ze het geweten van de wereld zijn, maar langs de andere kant sluit ze bewust de ogen voor drama’s van radeloze mensen die op zoek zijn naar een beter leven voor hun kinderen.

Mensen die de tegenslag hadden dat ze op de verkeerde plek geboren zijn. En het is natuurlijk nogal naïef en dom om in die omstandigheden je lot in de handen te leggen van gewetenloze mensensmokkelaars.

Voor dit soort miserie bestaat er geen simpele oplossing en niemand kan ooit beweren dat het gemakkelijk is. Maar de Europese aanpak heeft wel degelijk een ranzig randje.

De Unie zal er, alvast nu, niet aan ten onder gaan. Want er groeit wel degelijk een gezamenlijke aanpak. Of het ook de fraaiste en de meest humane is, is nog wat anders.

En of, op wat langere termijn, de Unie er belang bij heeft dat er zich aan de buitenkant van de burcht grote groepen onthutste mensen verzamelen in diepe ellende, zonder perspectief en met weinig te verliezen, is ook nog wel de vraag.