De "tsaren van de onderwereld": heeft Poetin Russische neonazihooligans onder controle voor WK?

Het Franse persagentschap zocht vorige maand Robert Ustian op, een 34-jarige supporter van CSKA Moskou die opkomt tegen racisme in de tribunes. Ustian probeert nazihooligans zo veel mogelijk in beeld te brengen en het materiaal - zoals het brengen van de Hitlergroet en het tonen van banners van de Waffen-SS - door te sturen naar de overheid, in de hoop dat er tegen zal worden opgetreden. Ustian beseft dat hij op elk moment kan uitgeschakeld worden.

"We gaan in de clinch met niet meteen de liefste jongens ter wereld", aldus Ustian aan AFP. "Ik denk dat zij enkel weten wie ik ben, omdat ik de identiteit van de andere spotters probeer geheim te houden. Die hebben familie, kinderen. Maar we zijn nu zo ver gekomen dat zelfs als mij iets overkomt, mijn taak wordt overgenomen door anderen."

De Russische president Vladimir Poetin deed er inmiddels alles aan om het probleem van de nazihooligans te doen verdwijnen vóór de start van het wereldkampioenschap voetbal donderdag. Ze werden geïntimideerd of zelfs preventief opgesloten. Honderden - duizenden volgens sommige bronnen -zouden een belofte van goed gedrag moeten tekenen hebben. Allemaal om de grote Poetin-show niet te besmeuren. Maar analisten vrezen vooral de periode nadat de ogen van de internationale pers weer zijn afgewend van het megaschouwspel van de komende maand. 

Tijdens het EK 2016 in Frankrijk haalden Russische hooligans al eens zwaar uit. Ze clashten toen met Engelse supporters in Marseille, op bloederige wijze. Twee Britten raakten levensgevaarlijk gewond. De Russische relschoppers kregen toen hun titel van 'tsaren van de onderwereld van het voetbal'.

Maar het voetbalgeweld in Rusland was al langer aan het opborrelen, al sinds kort na de val van de Sovjet-Unie. Van het Oeralgebied tot Sint-Petersburg stapten gefrustreerde, arme jongeren vaak de worstel- en boksring in om te trainen voor gevechten met fans van tegenstanders. Hun model: de Engelse hooliganstructuren uit de jaren 70. De ideologie van die Russische ultra's neigde vaak naar het blanke nationalisme. De voetbalstadions werden de plek bij uitstek voor hun spierballengerol en om leden te rekruteren. De overheid liet de bendes betijen, zolang ze maar wegbleven van het politieke toneel. 

In 2010 kwam het tot ongeziene raciale rellen tegen niet-Slavische minderheden in Rusland, na de dood van een supporter van Spartak Moskou. De daders waren vermoedelijk immigranten uit de Noordelijke Kaukasus. Toen enkele verdachten vrijkwamen, zat het spel compleet op de wagen. Duizenden hooligans trokken naar een groot plein aan het Kremlin. Poetin was verbaasd hoe snel de georganiseerde hooligans kleine legers op de been konden brengen. De president ging een gesprek aan met enkele leiders en ging bloemen neerleggen op de begrafenis van de overleden fan. Daar waren, volgens Pavel Klymenko van Football Against Racism in Europe (FARE), ook "extreemrechtse elementen" aanwezig. Sindsdien heeft Poetin, die het geweld toen niet veroordeelde en de minderheden gewoon negeerde, de hooligans achter zich. "Hij liet uitschijnen dat hij veel van hun waarden en principes deelde", aldus Klymenko.

Poetin zorgde er na het EK 2016 wel voor dat tegen het WK 2018 de scherpste kantjes van de hooliganorganisaties afgeschaafd werden. Hij zou ze voor de duur van het tornooi ook effectief aan de ketting hebben. Toch eerst zien wat het wordt straks. Duimen maar dat voetbal een heus feest wordt voor de liefhebbers ervan. En vooral dat het zo blijft ná het laatste fluitsignaal, hoopt Ustian vurig. "Het kan nog een nachtmerrie worden na het WK. We weten niet wat de informele overeenkomst tussen de overheid en de organisaties is. Krijgen ze carte blanche na het WK?"