Een apparaat voor geluidsaanvallen: echt of massahysterie van de Amerikanen?

De VS trokken deze week diplomatiek personeel terug uit China omdat ze het slachtoffer waren geworden van een geheimzinnige ziekte. Nadat al eerder diplomaten en hun familieleden op Cuba waren teruggehaald vanwege de mysterieuze aandoening, heeft Washington nu een aantal medewerkers van het consulaat in Guangzhou naar de VS teruggestuurd.

Aanval met hoorbaar geluid

Er zijn twee varianten op aanvallen met geluid: hoorbare en onhoorbare. Persbureau AP kreeg een geluidsopname toegespeeld die weergeeft wat sommige ambassademedewerkers in de Cubaanse hoofdstad Havana zeggen te hebben gehoord. Dit geluid valt het best te omschrijven als krekelgetsjirp. Op normale sterkte is het onschadelijk.

Volgens ambassademedewerkers die AP daaropvolgend sprak, was er echter sprake van extreem hoge volumes. Dat krekelgetsjirp op straaljagersterkte naast gehoorschade ook hersenschade kan veroorzaken, is niet aangetoond. Wel kan hard geluid ontregelend werken. Zo probeerde het Amerikaanse leger in 1989 de Panamese leider Manuel Noriega uit zijn schuilplaats te verdrijven met onder meer nummers van Guns N’Roses en Bon Jovi. Noriega gaf zich over. Maar het lijkt niet waarschijnlijk dat Cuba en China de Amerikanen wilden verjagen.

Aanval met infrageluid

Niet alle ambassademedewerkers hebben verklaard dat ze geluid hoorden. Audio-aanvallen kunnen ook worden uitgevoerd buiten het zogeheten hoorbare spectrum. Bij frequenties onder de 20 hertz wordt gesproken van infrageluid. Wapens die gebruikmaken van zulke extreem lage frequenties zijn bijvoorbeeld long range acoustic devices. Deze zogenoemde LRAD's worden weleens op de relingen van schepen geschroefd om piraten op afstand te houden.

Geraakt worden door een geluidsbundel van een LRAD voelt als een stomp in de maag en kan leiden tot braken. Het is vrijwel zeker dat tegen de Amerikanen geen infrageluid is gebruikt, omdat de gerapporteerde verschijnselen hier niet mee overeenstemmen.

Aanval met ultrageluid

Hoogfrequent geluid of ultrageluid is eveneens onhoorbaar en kan hoofdpijn veroorzaken. Dit lijkt meer op de klachten die zijn gemeld. Probleem met hoogfrequent geluid is dat het nauwelijks door andere materialen heen kan dringen en over afstand snel volume verliest, waardoor het aan kracht inboet. Ultrageluidwapens moeten daarom in de ruimte worden geplaatst waar ze worden toegepast, wat de kans op ontdekking groter maakt.

Dat Cuba en China een opzettelijk een infra- of ultrageluidswapen hebben ingezet tegen de Amerikanen, lijkt onwaarschijnlijk. Dergelijke apparaten zijn groot, onhandig en weinig effectief, aldus de Skeptical Inquirer, de Amerikaanse tegenhanger van het Belgische SKEPP. Bovendien is zo'n geluidswapen nooit ontdekt, zegt ook het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken.

Bijwerkingen van afluisterpoging

Er is wel een andere mogelijkheid: ultrageluid kan worden gebruikt om mensen af te luisteren. Als het geluid dicht bij sprekende lippen wordt uitgezonden en de reflecties vervolgens worden opgevangen met een microfoon, kan met behulp van computeralgoritmes worden achterhaald wat er is gezegd.

Kleine speakers in smartphones kunnen onhoorbaar ultrageluid produceren en de microfoon kan het opvangen. Met een gehackte smartphone kan daarom in theorie worden achterhaald wat de gebruiker heeft gezegd, blijkt uit een wetenschappelijke studie uit 2014 in Transactions on Audio, Speech, and Language Processing. Voordeel: deze afluistermethode werkt ook in ruimtes waar veel omgevingslawaai is.

Dit lijkt een spannende James Bond-methode om ambassadepersoneel af te luisteren. Maar ook een omslachtige: het is makkelijker een gehackte telefoon af te tappen en gesproken geluid via de microfoon te versturen. Dan is ook meteen bekend wat degene aan de andere kant van de lijn zegt.

Dat Amerikaans ambassadepersoneel op deze manier is afgeluisterd, kan echter niet worden uitgesloten. En mogelijk zijn hierbij als onbedoeld bijeffect gezondheidsproblemen opgetreden.

Of toch massahysterie?

"Het is een raadsel, een vreemd verhaal", zegt Fred Woudenberg, hoofd leefomgeving van de GGD Amsterdam en onder meer gespecialiseerd in de gevolgen van geluidsoverlast op de gezondheid. Woudenberg betwijfelt dat de klachten van de Amerikanen het gevolg zijn van een aanval met infra- of ultrageluid. "Hun klachten zijn tamelijk aspecifiek, ze kunnen door van alles veroorzaakt worden, bijvoorbeeld ook door een hoge werkdruk."

Volgens Skeptical Inquirer is het alvast duidelijk: hier is sprake van een gevalletje massahysterie.