Direct naar artikelinhoud
Schilderkunst

Waarom iedereen plots een koffiebeker of schoenen wil met het portret van Frida Kahlo

De beeltenis van de Mexicaanse kunstenares Frida Kahlo duikt werkelijk overal op. Je spot haar onder veel meer op sneakers, gsm-hoesjes, koffiemokken en T-shirts.Beeld rv

Is ze 100 jaar dood of zo? Neen. Zijn er nieuwe schilderijen van haar ontdekt? Nope. Toch is kunstenares Frida Kahlo overal te zien. Op een expo in Londen bijvoorbeeld. Maar ook op T-shirts en douchegordijnen. Zelfs op condooms. Waar komt die obsessie plots vandaan?

Op een aansteker aan de kassa van de supermarkt. Op een kamerscherm in een interieurzaak. In een aankondiging van de nieuwsbrief van Eurostar. Op de totebag van een meisje op de tram. Op de cover van een kinderboek.

“Lieve deugd, Frida Kahlo achtervolgt me.”

“Wie is Frida Kahlo, weer een lezer van De Morgen die nijdig op je is?”

Je zou kunnen zeggen dat ik op mijn 31ste de cultuurbarbaren al uit mijn vriendenkring had moeten filteren, maar ze blijken een nuttige tool om de temperatuur van onze maatschappij te meten. Want zowaar, zodra ik mijn smartphone een afbeelding van haar beroemde doorlopende wenkbrauwen laat oproepen, gaan er lichtjes van herkenning in de ogen van de vriend flikkeren. “Ah. Díé!”

Iedereen ‘kent’ de Mexicaanse kunstenares Frida Kahlo (1907-1954). Zelfs al kunt u geen schilderij van haar voor de geest halen, en hebt u geen idee van haar woelige relatie met kunstenaar Diego Rivera, haar handicap, haar politiek activisme of haar voorliefde voor de kleur blauw. Haar bekendste zelfportret – die met bloemen in de haren, de traditionele Mexicaanse klederdracht en de onmiskenbaar zware gezichtsbeharing – is een print geworden die het goed doet op douchegordijnen, gsm-hoesjes en juwelendoosjes.

Biseksueel

Kledingmerk Stradivarius bracht dit voorjaar een Frida Kahlo-collectie op de markt, H&M en sneakermerk Converse deden het de Spaanse budgetketen al voor. Op Etsy, de onlineverkoopsite voor creatievelingen, wint de zoekterm ‘Frida Kahlo’ ieder jaar aan populariteit. In de AppStore van Apple kun je ‘FridaMoji’ downloaden voor je telefoon, lingerie-ontwerpster Marlies Dekkers liet zich door Kahlo inspireren voor haar nieuwste zomerlijn, en in het Britse V&A Museum vindt vanaf 16 juni een nieuwe tentoonstelling plaats waar voor de eerste keer buiten Mexico een collectie van Frida’s kleding, juwelen, make-up en zelfs een prothesebeen te zien zullen zijn.

In de AppStore van Apple kun je ‘FridaMoji’ downloaden voor je telefoon

De basis voor deze ‘Fridamania’ werd al in 1983 gelegd, toen toenmalig student kunstgeschiedenis Hayden Herrera haar thesis uitwerkte tot de veelgelezen Frida Kahlo-biografie Frida: A Biography of Frida Kahlo. Het was de eerste keer dat het grote publiek kennismaakte met de surrealist – niet alleen met haar werk, maar ook (en vooral) met haar tumultueuze en exotische (liefdes)leven.

De biseksuele Frida Kahlo deelde volgens Herrera naast haar grote liefde Diego Rivera ook nog het bed met onder meer Leon Trotski, Georgia O'Keeffe en Josephine Baker. Ze was bevriend met Pablo Picasso en Marcel Duchamp en hield uitheemse vogels, aapjes en naakthonden in haar met planten overladen azuurblauwe huis in Cancun. En dat allemaal terwijl ze vocht tegen schoonheidsidealen en een belangrijke rol speelde in de opkomst van de communistische partij in Mexico.

In 2002 bereikte Frida’s verhaal nog meer mensen toen het boek uitgewerkt werd tot een speelfilm met Salma Hayek in de hoofdrol – die trouwens later via een persoonlijke bekentenis in The New York Times Hollywood-bons Harvey Weinstein aan de schandpaal nagelde voor zijn gedrag tijdens de opnames van de prent.

Beyoncé verbleekt

Hoewel behoorlijk geromantiseerd in de populaire cultuur, kun je bezwaarlijk stellen dat Frida Kahlo benijdenswaardig was. Als zesjarige haast bezwijken aan polio, op achttienjarige leeftijd je pelvis, heup en ruggengraat breken in een busongeval, je been en voet verliezen aan gangreen en je hele leven moeten afrekenen met scoliose, onvruchtbaarheid, bedrog en vaak ondraaglijke lichamelijke en mentale pijn, zijn niet bepaald levensdoelen te noemen, maar de manier waarop ze met haar tegenslagen omging doet zelfs Lemonade van Beyoncé verbleken.

Aan haar bed gekluisterd ontdekte Kahlo haar schildertalent en met behulp van een spiegel oefende ze op het reproduceren van haar eigen gezicht. Later zou dit haar handelsmerk worden – in zowat de helft van al Kahlo’s werk staat zijzelf centraal, een selfiequeen avant la lettre. Ze had lak aan de eurocentrische schoonheidsidealen, verfde haar gezichtsbeharing donkerder en vergrootte deze kenmerken extra uit in haar zelfportretten. Wanneer ze zich niet hulde in de traditionele Mexicaanse Tehuana-jurken om zich dichter bij het volk te voelen, droeg ze broeken, mannenkostuums en leren jekkers om de heersende genderstereotypes aan te klagen. Zowat iedereen die haar ooit ontmoette, verklaarde achteraf dat Kahlo ‘dronk en vloekte als een man’.

Had Kahlo vandaag geleefd, dan had ze een onwaarschijnlijk populair Instagram-account gehad

De Mexicaanse was onbevangen en meedogenloos zichzelf en deinsde er niet voor terug om haar smart in de verf te zetten, vaak letterlijk. “I never paint dreams or nightmares. I paint my own reality”, aldus de Mexicaanse. Had Frida Kahlo vandaag geleefd, dan had ze een onwaarschijnlijk populair Instagram-account gehad. De struggle was immers very real. Haar schilderijen zijn rauw en onversneden en stelden vrouwelijk leed centraal – al valt het nog af te wachten of we een werk als Henry Ford Hospital (1932) (waarop een naakte vrouw opengesneden op bed ligt, omringd door een foetus, een pelvis en een slak die met haar verbonden zijn via een navelstreng) ooit op een T-shirt zullen terugzien.

Tequila

In een tijdperk waarin we vooral communiceren met symbolen, waarin het gevecht voor lhbtq-rechten op de voorgrond treedt, waarin traditionele genderrollen dagelijks in vraag worden gesteld en bodypositivity een hashtag is die zelfs je grootmoeder kent, is het dus niet verwonderlijk dat Frida Kahlo scoort. Haar hoofd is vandaag even alomtegenwoordig als het merkteken van Nike. Haar overdreven unibrow als de opblaasbare unicorn van 2018. Al is het natuurlijk best treurig dat het leeuwendeel van de Kahlo-kussensloop-kopers haar nog steeds voornamelijk kennen als “die met haar wenkbrauwen”. 

Toch is dat precies waar de Frida Kahlo Corporation verandering in wil brengen. “We willen millennials kennis laten maken met het erfgoed van Frida Kahlo – niet enkel via geschiedenisboeken en musea, maar ook in alledaagse dingen. Het zou zonde zijn mocht ze vergeten worden”, zo zei een woordvoerder van het bedrijf aan Racked.

'Zelfportret met halsketting', Frida Kahlo, olie op canvas, 1933.Beeld Frida Kahlo/Belga

De Frida Kahlo Corporation heeft (alvast in de Verenigde Staten) het patent op de reproductie van het portret en de naam van de kunstenares en werd opgericht door Kahlo’s nichtje, Isolda Pinedo Kahlo, die na haar dood in 2007 werd opgevolgd door Beatriz Alvarado – die niets met de familie Kahlo te maken heeft. Zij gaf haar fiat voor enkele Frida Kahlo-restaurants, een nagellakcollectie, een Nescafé-machine, een lijn tequila-smaken en andere parafernalia die ongetwijfeld zó Kahlo zijn.

Verontwaardigd

De familie en fans van Kahlo beschuldigen de Corporation ervan om eerder de peso in plaats van de perfecte match in het achterhoofd te houden bij het zetten van handtekeningen. Het smaakt immers nogal wrang wanneer een feministe als Kahlo verschijnt op shirts van grote winkelketens – geproduceerd door (voornamelijk) vrouwen uit Azië die tegen nog geen hongerloon in erbarmelijke omstandigheden moeten werken.

Wie wil, kan haar werk zelfs op een bankkaart laten afdrukken, iets wat de activistische Kahlo allicht zou doen omkeren in het graf. Ze was een doorwinterd patriot die haar thuisland eer aandeed door elementen uit de Mexicaanse folklore in haar schilderijen te verwerken en haar geboortejaar zelfs officieus van 1907 naar 1910 te veranderen om het te laten samenvallen met de Mexicaanse revolutie. En net haar gezicht prijkt op de postzegel van een natie wier president een muur aan de grens van Mexico wil laten optrekken om de instroom van “drugsdealers, criminelen en verkrachters” tegen te gaan. Het is bovendien niet waarschijnlijk dat de Britse premier Theresa May zich achter de communistische idealen van Kahlo zou scharen, maar toch droeg de eerder rechtse politica een armband met haar beeltenis tijdens het post-brexit-congres van de conservatieve partij.

Wie wil, kan haar werk zelfs op een bankkaart laten afdrukken. De activistische Kahlo zou zich omkeren in haar graf, als ze het wist

Volgens de Frida Kahlo Corporation “zet het bedrijf gewoon de zelfpromotie van de artiest voort”, aldus Alvarado aan Artsy. “Ze was op een manier ook bezig met zichzelf te verkopen. We doen gewoon wat ze zelf ook deed.” In haar testament heeft Frida Kahlo nooit gestipuleerd of ze graag als Barbie zou willen reïncarneren – al durven we wel een gokje wagen – maar Alvarado zag er geen graten in toen Mattel haar begin dit jaar benaderde om een Frida Kahlo-pop op te nemen in hun Inspiring Women-collectie.

Een fijn gebaar, zo lijkt het, ware het niet dat deze pop blank was, haar beide benen nog had en netjes van alle donkere beharing was ontdaan. De verontwaardigde familie van Kahlo haalde in april haar slag thuis, de pop werd uit de rekken gehaald, maar de strijd om de reproductierechten van (het portret van) tante Frida woedt nog steeds.

Klein rouwbericht

Natuurlijk is wat met Frida Kahlo gebeurt niet uniek. “Frida Kahlo heeft, net zoals heel wat anderen voor haar, een vorm van culturele commodificatie ondergaan”, schrijft specialiste in Latijns-Amerikaanse cultuur Deborah Shaw op The Conversation. “In dit proces wordt een cultureel figuur een icoon, en krijgt hij of zij een nieuwe, marktgedreven identiteit.”

Ook Albert Einstein, Bob Marley en Che Guevara ondergingen een gelijkaardige transformatie. Hun gezichten zijn symbolen geworden, pictogrammen haast – al weet niet iedereen waarvoor ze stonden. Toch hoeven we daar niet per se cultuurpessimistisch van te worden.

Toen Frida Kahlo in 1954 op amper 47-jarige leeftijd bezweek aan gezondheidsproblemen – al vermoeden sommigen zelfmoord – werd haar dood slechts met een klein bericht in de krant gemeld. “Vrouw van kunstenaar Diego Rivera dood aangetroffen in haar woonst”. Vandaag is Kahlo’s kunst volgens veilinghuis Sotheby’s meer waard en meer gewild dan die van haar man. Tentoonstellingen met haar persoonlijke bezittingen trekken internationale aandacht, prints van haar werk vliegen over de toonbank van de museumshop, en o ja, ergens op het internet zijn condooms met haar beeltenis te vinden.

Hoewel het nooit zal kunnen worden bewezen dat de massale productie van haar portret op koelkastmagneten en ringmappen rechtstreeks heeft bijgedragen tot haar postume succes, krijgt de kunstenares 64 jaar na haar dood eindelijk waar ze recht op heeft. Wereldwijde erkenning, een volwaardig paginalang rouwbericht in de New York Times en een gezichtsfilter op Snapchat.

'Frida Kahlo: Making Herself Up', van 16 juni tot 4 november, Victoria and Albert Museum, Londen. Tickets via vam.ac.uk