Zhang Peili in het SMAK: ode aan een pionier van de videokunst

Een van de belangrijkste wapenfeiten van Zhang Peili moet de video zijn waarin hij drie uur lang – niet toevallig de lengte van een VHS-tape – in een tobbe een kip wast. De kip stopt met tegenspartelen naarmate ze beseft dat er geen ontkomen aan is, en laat zich verder gewillig wassen. Het zou symbool kunnen staan voor de vanzelfsprekendheid waarmee de Chinese burgers zich laten controleren – het Chinese continent heeft wat de vorm van een kip. 

Maar over politiek zal Zhang zich niet gauw expliciet uitspreken. “Kunst hoeft voor mij niet over de realiteit te gaan”, vertelt hij ons in de hal van de Gentse tentoonstellingsruimte. “De realiteit weergeven is het domein van de nieuwsverslaggeving en de media. Kunst hoeft niet specifiek te zijn. Ze uit altijd iets op een indirecte manier.”

_{Lees verder onder de foto.}

Een ander bekend werk van Zhang, Uncertain Pleasures, is een verzameling schermen met beelden van mensen die aan verschillende lichaamsdelen krabben. Curator Martin Germann verbindt het met het onderhuidse in zijn gehele oeuvre. “Zhangs werk is altijd ongemakkelijk om naar te kijken, en daar is deze ‘jeuk’ een goed voorbeeld van. Zonder er direct naar te verwijzen vertelt ook Uncertain Pleasures een verhaal over het effect van controle op het individu. Ook de oneindigheid en het gebrek aan een oplossing komen bovendrijven: krabben wekt jeuk op, en vice versa.”

Maar Zhang Peili maakt niet zomaar of alleen kunst over de Chinese overheid: zijn creaties gaan over een veel universeler gevoel van controle. “In China zijn de burgers zich zeer bewust van het feit dat de overheid alles kan meelezen. Dat zijn ze gewoon. Maar doet Facebook dat bij ons dan ook niet, en waarom vinden we dat wel oké? Ook wij leven onder constante supervisie.”

Kritiek

In het begin van de jaren 80 was Peili nog gewoon schilder, zoals de meeste kunstenaars van zijn generatie. Maar met Procedures, About X, een metareflectie over het kunstproces, stapte hij definitief de wereld van de conceptuele installatie binnen. 

Het was een kritiek op de Chinese new-wavescene, die zich meteen na het omverwerpen van de gevestigde ideeën doodleuk liet instrumentaliseren door het regime. “Wat ik het liefste doe, is problemen blootleggen binnenin de kunsten”, vertelt Zhang. “Ik heb een sterke voorkeur voor werken die betekenisloos lijken, zodat het publiek alles zelf kan en moet invullen. Wat kan ik doen om de problemen in het huidige kunstklimaat aan te pakken, en hoe kunnen we omgaan met het onbegrip van de media?”

Ook al is Zhang Peili vaag over de betekenis van zijn werk, de maatschappijkritische laag ligt er vingerdik op. Ook als professor in de kunsten wordt hij dagelijks geconfronteerd met hoe kunst anderen en hemzelf beïnvloedt. “Het belangrijkste wat ik kan doen, is niet lesgeven over de canon, maar mijn leerlingen leren vrij en kritisch te denken. Ik hoop dat dat lukt.”

Hoe universeel de werken ook zijn, zijn kunst bevat één kenmerk dat essentieel Chinees is: het ontbreken van het begin en het einde van een proces. Oneindigheid en terugkomende rituelen staan steeds centraal. “Het werk gaat altijd over een onderhuids, filosofisch traject. Hoe afstandelijk dat van bij het begin ook mag voelen, het werk bekruipt je langzaam en laat niet meer los. Net zoals bij de beste kunstwerken”, vertelt curator Germann.

“Het is niet omdat ik de inherente problemen binnen de kunst bekritiseer, dat ik zelf geen fouten maak”, voegt de kunstenaar er nog aan toe. “Het is net door terug te kijken op mijn fouten, dat ik zie hoe waardevol ze zijn geweest.”

Tot 21/10 in SMAK, Gent. smak.be.