Een jaar na Grenfell: is Londen in het reine gekomen met de ramp?

Er heerst een rare sfeer in Londen, die eerste helft van juni 2017. Het land heeft zonet parlementsverkiezingen achter de rug, die enigszins verrassend hebben geresulteerd in een pijnlijke overwinnigsnederlaag voor eerste minister Theresa May en haar Conservatieve Partij. Die blijft de grootste partij van het land, maar is wel haar meerderheid in het parlement kwijtgespeeld. Enkele weken daarvoor hebben moslimextremisten in  zowel Manchester als Londen weer toegeslagen, met respectievelijk tweeëntwintig en acht dodelijke slachtoffers. 

Het is een warme nacht. Omstreeks één uur plaatselijke tijd loopt bij de alarmcentrale een oproep binnen: op de vierde verdieping van een woontoren in Noord-Kensiongton is brand uitgebroken. "Haast u," roept de stem. "Haast u." Binnen het half uur staat de toren helemaal in brand, tot op de vierentwintigste verdieping. De Grenfelltoren brandt als een toorts. De brandweer heeft vierentwintig uur nodig om de brand onder controle te krijgen.

Het duurt niet lang voor er woede uitbreekt in de wijk. Bewoners klagen al jaren dat de brandveiligheid in de toren te wensen overlaat. De sprinklers werken niet, of maar half, en er is maar één noodtrap, voor een toren van honderddertig flats waar driehonderd mensen wonen.  

Eerste minister Theresa May maakt de verontwaardiging nog groter wanneer ze de wijk bezoekt en gaat praten met de hulpverleners, maar de slachtoffers van de ramp vermijdt. In het Engels heet het dat ze "adds insult to injury". De brand slaat diepe fysieke en emotionele wonden, en de hoogste politieke vertegenwoordiger van het land slaagt er dan nog eens in de bewoners van de toren te beledigen.

De brand tast het ook weefsel van de stad aan. In tegenstelling tot andere grote Europese steden wonen arm en rijk in Londen schouder aan schouder.  De sociologische opdeling van de stad is een chaotisch geheel dat door de eeuwen heen gegroeid is.  In Londen vind je armoedige huurkazernes pal naast peperdure georgiaanse en victoriaanse wijken. De specifieke geografie van Londen zorgt er voor een merkwaardig soort verstandhouding en een aparte dynamiek.

Dat is zeer goed zichtbaar in de Royal Borough of Chelsea and Kensington. De Grenfell Estate is een enclave in een van de chicste en duurste wijken van het land, en bij uitbreiding van Europa. In Grenfell wonen vluchtelingen, kunstenaars, gepensioneerden, arme immigranten. Hun buren zijn tycoons, rijke Britten en nog rijkere sjeiks en Russen, oligarchen en plutocraten. Het moet gezegd: veel van de wijkbewoners snellen de dagen na de ramp te hulp met eten en kleren voor de slachtoffers. Maar de tegenstelling tussen de uitgebrande toren en de huizen met een Rolls of een  Maserati voor de deur maakt duidelijk hoe breed de kloof is.

De toren heeft zonet een nieuwe gevelbekleding gekregen. Niet om de bewoners te plezieren, maar om het zicht op de toren, vanuit de dure wijken in de schaduw ervan, aangenamer te maken. Acht miljoen pond heeft de bekleding gekost, zo ongeveer de prijs van een woonhuis in Noord-Kensington. Algauw blijkt dat de bekleding uit minderwaardig materiaal bestaat dat verboden is in de rest van Europa, vanwege zijn hoge ontvlambaarheid. Meteen wordt ook duidelijk waarom de brand zich zo snel verpreidde, waarom die niet beperkt bleef tot enkele flats.

De bewoners wijzen met een beschuldigende vinger naar de eigenaar van de toren en naar de politieke verantwoordelijken in de gemeente.  De leider van de gemeenteraad neemt ontslag, en zijn opvolgster, Elizabeth Campbell, moet toegeven dat ze, hoewel ze al elf jaar in de raad zetelt, nog nooit een voet heeft gezet in een van de achttien woontorens in de gemeente. 

Het ongenoegen legt de tekortkomingen van het Britse sociale beleid bloot. In de jaren tachtig van de vorige eeuw verkocht de regering-Thatcher nagenoeg heel het sociale-woningenbestand. De theorie was dat Britten die gehuisvest waren in een sociale woning eindelijk de kans zouden krijgen om hun huis tegen een spotprijs te verwerven. In de praktijk draaide de "right to buy"-politiek hierop uit dat de meeste sociale woningen in handen kwamen van privébedrijven en huisjesmelkers die het beheer van de huizen en flats laten dicteren door efficiëntie en kostenbesparende maatregelen.

Kort na de ramp kondigde eerste minister May aan dat een rechter op rust, Sir Martin Moore-Bick, een openbaar onderzoek zou leiden naar de oorzaken van de ramp. Nabestaanden van de slachtoffers komen er ijzingwekkende verhalen vertellen over de laatste minuten van hun geliefden. In november publiceert Sir Martin een tussenrapport. Los van het openbaar onderzoekt loopt een gerechtelijke enquête, maar die heeft nog niet tot beschuldigingen geleid.

Op 14 juni 2018 woont een derde van de dakloze gezinnen nog steeds in noodopvang. In september vorig jaar nam Ian Henderson, een inwoner van Chelsea, me op sleeptouw door de Sutton Estate, enkele kilometers naar het zuiden. De Sutton Estate telt een honderdvijftig flats, maar wordt binnenkort afgebroken om plaats te maken voor luxe-appartementen. De Sutton zou makkelijk alle Grenfelldaklozen kunnen herbergen. Bovenop de Grenfell hangen nu metershoge spandoeken: "Grenfell. Forever in our hearts." De wonden zijn verre van geheeld. Dat kan ook niet, na amper een jaar. Maar de overheid lijkt niets te doen om het genezingsproces te bespoedigen.  

Op 10 mei zond "Terzake" een langere docu uit over de Grenfelltoren. U kunt die herbekijken op VRT NU.