Na het verdriet, nu de woede: een jaar na de brand in Grenfell eisen nabestaanden gerechtigheid

Een doffe dreun echoot in de kerk van St Helen’s wanneer Clarrie Mendy met haar vuist op tafel slaat. "Ik schreeuwde tegen Theresa. ‘Je moet ons helpen. Wij verdienen gerechtigheid.’ Ze schrok. Misschien schrok ze wakker."

Ter illustratie toont de 59-jarige het scherm van haar telefoon. Te zien is een beduusde premier die een foto van de geblakerde Grenfell Tower vasthoudt, de woontoren waar Mendy’s nichtje en haar dochter een jaar geleden de dood vonden op de twintigste verdieping. "Ik rust niet eer de verantwoordelijken in de cel zitten."

Mendy is in de kerk om voorbereidingen te treffen voor een van de vele herdenkingsplechtigheden voor de grootste tragedie op Britse bodem sinds de voetbalramp van Hills­borough in 1989. De toren zelf, een halve mijl verderop, baadt in de zon, verscholen achter witte doeken met een groen hart en de tekst Forever in our hearts. In de straten eromheen bevinden zich meerdere stoepmonumenten, vooral bij de gebedshuizen die sinds de fatale brand zijn veranderd in buurtcentra. ‘Justice’ is een woord dat overal opduikt. Gerechtigheid voor de 72 slachtoffers.

Woede

Verdriet is verdrongen door woede. Woede op het stadsdeel dat alleen aandacht zou hebben voor de rijke bewoners in Chelsea, Notting Hill en South-Kensington, en niet voor de gewone mensen in de uithoek waar de rampflat staat. Woede op het management dat jarenlang klachten van bewoners over het brandgevaar had genegeerd. Woede op de aannemers die van de flat bij de renovatie een fakkel hadden gemaakt. Woede op Theresa May, die na de ramp geen nabestaande of overlevende ontmoette, iets waarvoor ze zich inmiddels heeft geëxcuseerd.

Woede ook over de aanstelling van de oud-rechter Martin Moore-Bick, een geridderde regent met een dubbele achternaam. Al op de derde dag van de hoorzittingen kreeg Mendy een standje van deze onderzoeksleider nadat ze had geapplaudisseerd voor haar advocaat. Die had namens de nabestaanden gepleit voor een breder onderzoek waarin ook thema’s als sociale ongelijkheid ter sprake komen. May wil daar niet aan, maar heeft wel toe­gegeven aan de druk om Moore-Bick te laten assisteren door leden uit de rouwende gemeenschap.

Een andere handreiking waren twee weken van ‘herdenkingshoorzittingen’, als prelude voor het inhoudelijke onderzoek. Vechtend tegen de tranen vertelden nabestaanden over hun omgekomen vaders en moeders, zussen en broers. En hun kinderen. Hartverscheurend was het relaas van Ahmed Elgwahry die tijdens de brand, staand aan de voet van de brandende toren, een uur lang aan de telefoon hing met zijn zus Meriam, een 27-jarige marketingmanager, totdat ze zwaarder begon te ademen en wegviel. Dichtbij, en tegelijkertijd zover weg.

Bungalow

Tijdens deze zittingen ontstond er ook een ander beeld van de bewoners. Na de ramp was de indruk ontstaan dat het ging om een armenflat, maar de bewoners bleken een dwarsdoorsnee van de Londense bevolking: een elektricien, taxichauffeur, operamedewerker, architect, een asielzoeker en een bouwvakker. Het nichtje van Mendy, Mary, was een verpleegster en haar 24-jarige dochter Khadija een ­talentvol kunstenaar. Grenfell had veel sociale huurwoningen, maar ook appartementen in de vrije sector met huren van meer dan 2.000 euro per maand.

In een stuk in de London Review of Books van 60.000 woorden toonde Andrew O’Hagan, die sinds de ramp in de buurt verbleef, een genuanceerd beeld. De journalist kwam er aan de hand van interviews achter dat de Grenfell-bewoners hier met plezier woonden, dat de Grenfell Actiegroep bezorgd was over de brandveiligheid maar niet over de (brandgevaarlijk gebleken) panelen en dat de meeste overlevenden nieuwe woningen hebben. Het stadsdeel heeft zelfs een bungalow van een miljoen euro gekocht om iemand te herhuisvesten.

De ramp lijkt vooral het gevolg te zijn geweest van incompetentie, winstbejag en het negeren van regels. Uit een rapport over de vraag waardoor het vuur zich zo snel heeft kunnen verspreiden, blijkt dat niemand – architecten, ingenieurs noch aannemers – had bedacht dat het geen goed idee is om goedkope, ontvlambare panelen te gebruiken in een woontoren. Bouwvoorschriften werden genegeerd. Detail: op de ochtend na de ramp kwam de bouwwereld elders in Londen bijeen om te kijken welke Europese veiligheidsregels geschrapt moeten worden.

Blijf binnen

Dat was niet het enige. De deuren van de appartementen en van de verdiepingen bleken niet te hebben voldaan aan de veiligheidseisen, brandweerlieden konden niet vrijelijk beschikken over de liften en de watertoevoer voor de brandweer bleek evenmin goed te werken. Het ergste: zelfs toen de flat brandde als een fakkel, hield de brandweer vast aan het standaardadvies ‘blijf binnen’. "Als ik dat had genegeerd", wanhoopte bewoner Paulos ­Tekle tijdens een herdenkingszitting, "dan zou mijn 5-jarige zoontje Isaac nog hebben geleefd."

Moore-Bick toonde zich getroffen door de verhalen en beloofde de antwoorden te vinden in het onderzoek dat zeker een jaar zal duren. In de statige Holborn Halls zijn gebedsruimtes en opvangkamers. Er lopen psychologen rond. Op de thee- en koffietafel staat dezelfde foto waar May mee poseerde tijdens het bezoek van Mendy en haar lotgenoten. ‘Sir Martin’, heeft iemand er met een viltstift bijgeschreven, ‘werk alstublieft totdat de waarheid aan het licht is gekomen. Doe het voor de mensheid, doe het voor de liefde.’

Clarrie Mendy, die haar werk als festivalorganisator heeft opgegeven, zal geen onderzoeksdag missen. "De nabestaanden van Hillsborough hebben 26 jaar moeten wachten. Dat mag hier niet gebeuren." Wanneer ze vertelt over het zorgzame karakter van haar nicht en haar dochter, maakt de woede even plaats voor verdriet. "Het waren zulke zachte, ontspannen mensen. Dat hebben ze meegenomen uit Gambia. Nu moet ik voor ze vechten. Als Londenaar ben ik dat gewend. Je moet overal voor strijden, ook iets simpels als gerechtigheid."