Is het raadsel van de Rechtvaardige Rechters nu opgelost? Siel Van der Donckt: "We zijn er nog niet uit"

Oud-VRT-journaliste Siel Van der Donckt heeft zich jarenlang verdiept in de diefstal van "De rechtvaardige rechters", een zijpaneel van het wereldberoemde veelluik "Het Lam Gods" van de gebroeders Van Eyck uit 1432. Ze heeft met veel belangstelling de uiteenzetting gevolgd van jeugdauteur Marc De Bel en zijn co-auteur en speurder Gino Marchal.

Zij gaan ervan uit dat de vermeende dief Arsène Goedertier het paneel verborgen heeft in een kleine tunnel onder de Kalendeberg in Gent. Daar waren ten tijde van de diefstal in 1934 rioleringswerken aan de gang. Marc De Bel en Gino Marchal ontwikkelen hun theorie in het jeugdboek "De veertiende brief".

Maar hebben ze het raadsel van diefstal nu opgelost of niet? Op die vraag antwoordde Siel van der Donckt in "Radio Rusland" op Radio 1.(beluister hier het gesprek)

Siel Van der Donckt: "Ik hoop echt dat het uitkomt, maar anderzijds zou ik er mijn spaarcenten niet op inzetten om te betalen voor de opzoekingskosten en de graafwerken.  Ik vrees, met alle sympathie voor Marc De Bel, dat hij en zijn co-auteur zich hebben laten meeslepen door hun enthousiasme."

"Marc De Bel is hier al van zijn tienerleeftijd mee bezig. Hij kreeg brieven onder ogen die Arsène Goedertier, de officiële dader van de diefstal zogezegd, heeft nagelaten na zijn dood."

"Volgens de  getuige die erbij was heeft Goedertier op zijn sterfbed gezegd: “Ik ben de enige die weet waar “De rechtvaardige rechters” zitten, en ge kunt alles vinden in mijn dossier, thuis." Maar hij is gestorven zonder te zeggen waar. Dat waren dertien brieven die doorslagen waren van de afpersingsbrieven waarin werd gevraagd om te antwoorden via krantenadvertenties. Dat was een manier van communiceren die ook voorkwam in detectiveboeken in die tijd, waar Arsène Goedertier een grote fan van was."

"Hij is gestorven op een moment dat iedereen prima uitkwam voor de mensen die met dat dossier bezig waren, om alle schuld op hem te schuiven, en hem als enige dader af te schilderen en de zaak te laten rusten."

Siel Van der Donckt vreest dat de auteurs het bij het verkeerde eind hebben: "Tja, het heeft echt wel te maken met een tunnelvisie bij de mensen die ernaar op zoek zijn gegaan. Als je echt uitgaat van één bepaalde hypothese en alle codes probeert op te lossen in functie van die hypothese,  ja dan vind je altijd wel een oplossing. Maar het is nogal ongeloofwaardig. Volgens mij zijn ze uitgegaan van drie foute stellingen."

"Ten eerste: Arsène Goedertier was de dief, en de enige dief. Ten tweede: hij alleen wist waar het zat. En de derde foute stelling is: het is al die tijd op die plaats blijven zitten."

Als een van die drie stellingen niet klopt, dan stuikt de hele theorie in mekaar. En dat is volgens Siel Van der Donckt het geval: "Karel Mortier, oud-commissaris van Gent, die heeft daar enorm veel baanbrekend werk rond gedaan. Die heeft systematisch aangetoond en is er ook van overtuigd dat Arsène Goedertier zeker niet de dief was, en zeker niet de enige dief. Hij is er waarschijnlijk zelfs pas later aan te pas gekomen, om de afpersing te organiseren."

In 2015 kon Siel van der Donckt Christiana de Geest (toen 91) interviewen.  Zij was een achternicht van kanunnik Kamiel van Ongeval, en volgens de Geest was dàt de man achter de diefstal. De oplossing van het raadsel moet dan wellicht in die richting gezocht worden.  

Siel van der Donckt: “Zij vertelde me: ja het was een familiegeheim, we mochten daar niks over zeggen maar het was nonkel kanunnik die de spilfiguur was van de diefstal. En het had te maken met de bankencrisis van de jaren ’30 waarbij heel veel vooraanstaande Gentse katholieken hun spaarcenten hadden ingelegd om de katholieke werken mee te financieren."

"Een deel van de opbrengst van de spaarcenten ging naar henzelf, een deel naar de katholieke werken. Maar door de bankencrisis is al dat geld verdampt. En kanunnik van Ongeval die instond voor de inzameling van die gelden moest die mensen dat gaan vertellen, dat er niets meer was . Hij wou een vergoeding, en hij heeft dan eigenlijk om zijn collega’s die dwarslagen, die niet wilden dat het bisdom een geste zou doen om de gedupeerden te vergoeden – hij heeft die onder druk willen zetten met de diefstal van het paneel van de Rechtvaardige Rechters."

Het parket lijkt het spoor van Marc De Bel en Gino Marchal wel ernstig te nemen, en ook burgemeester Termont van Gent lijkt daarin te willen meegaan. Gaat men straks de straat openbreken in Gent?  

Siel Van der Donckt: "Wel, ze zijn een beetje in snelheid genomen bij het parket. Maar ik heb uit goede bron vernomen dat zij dat beschouwen als een van de vele pistes die in de loop der jaren aangebracht zijn. Elke piste die ons wordt aangereikt moeten wij onderzoeken, zeggen ze, en eigenlijk is het voor ons een kwestie van een deur te sluiten. De zoveelste deur die wordt opengezet, maar waarvan we niet weten of ze leidt naar de juiste piste. Dus we moeten dat onderzoeken, maar waarschijnlijk zal er niet veel gegraven moeten worden. Men heeft moderne technieken zoals endoscopen, dus camera’s op van die glasvezelkabels."

"Maar ik vind het een zeer goede zaak dat het de interesse weer levendig maakt, zeker voor jonge mensen die niets van dat dossier kennen. Het is een boeiend boek geworden, zeer goed geschreven. Maar we zijn er nog niet uit."