Zo tovert de farmacie oude medicijnen om tot pillen waar de volle pot voor wordt gevraagd

In het jaar dat de Beatles optreden in Blokker, Malta en Zambia onafhankelijke landen worden en Lyndon Johnson de Amerikaanse presidentsverkiezingen wint – 1964 –, ontwikkelt een Amerikaanse wetenschapper de stof AZT. Hij ziet kansen als kankermedicijn, maar zoals dat wel vaker gaat in de geneesmiddelenontwikkeling: succes in de praktijk blijft uit. Het middel belandt op de plank. Totdat twintig jaar later de aidsepidemie uitbreekt. AZT wordt herontdekt, afgestoft en groeit alsnog uit tot succesnummer: niet in de strijd tegen kanker, maar in de strijd tegen aids.

Pas volgend jaar – 55 jaar, tientallen nieuwe staten en negen Amerikaanse presidenten verder – verloopt het laatste aan AZT-gerelateerde patent van de farmaceutische industrie.

Een standaardpatent loopt twintig jaar, maar farmaceuten bedenken steeds een foefje om het patent op het medicijn te verlengen: een combinatie met een ander middel bijvoorbeeld, of de werkzame stof net een tikje aanpassen. Zo blijft de prijs al die jaren hoog. Want zolang het patent geldt, is namaken verboden en kan de farmaceut zelf de prijs bepalen.

Het is een fraai voorbeeld van het farmaceutische gegoochel met wetten en regels, zegt de Nederlandse jurist Ellen ’t Hoen, deskundige op het gebied van intellectuele eigendom en gezondheid en verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen. In de bijna ondoorgrondelijke wereld van marktexclusiviteit, weesgeneesmiddelenstatus, patenten en aanvullende beschermingscertificaten vindt de farmaceutische industrie moeiteloos de weg in eigen voordeel, zegt ze stellig. ‘Het mag allemaal hoor’, zegt ze aan de hoge tafel in haar Amsterdamse appartement, terwijl ze op haar laptop het ene na het andere voorbeeld voorbij laat komen. ‘Het gebeurt voortdurend en er is niks illegaals aan. Het maakt duidelijk hoe krankzinnig de regels zijn.’

Regels die artsen en apothekers, wetenschappers en beleidsmakers regelmatig tot razernij drijven. Avondenlang was hoogleraar Carin Uyl-de Groot in haar vrije tijd bezig om uit te rekenen of het kankermedicijn Erwinase ook in Nederland vergoed zou kunnen worden. Een kinderoncoloog had haar gevraagd of ze in overleg met de fabrikant de cijfers over het geneesmiddel kon doorlichten. Halverwege haar cijferwerk verdubbelde de farmaceut opeens de prijs, van 40- naar 80 duizend euro per jaar. Uyl-de Groot stopte subiet. Woedend. ‘Ik dacht: wat zit ik hier nou te doen? Ik was zo boos.’

Vanwaar die prijsverhoging? Cynisch: ‘Nou gewoon, omdat het kan.’