Waarom staken de cipiers eigenlijk?

Op vrijdag 19 juni keurde de ministerraad een voorontwerp van wet goed in verband met het statuut van het gevangenispersoneel. De voorgestelde hervorming van dat statuut gaat over alle gevangenispersoneel (niet enkel de cipiers dus) en gaat vooral ook veel verder dan enkel het aspect minimale dienstverlening. Maar vreemd genoeg wordt enkel daarop gefocust in zowel de officiële communicatie van de minister van Justitie Koen Geens (CD&V) als de vakbonden. Heeft iedereen het voorontwerp van wet wel volledig en aandachtig gelezen? 

In de communicatie staat bijvoorbeeld geen woord over de invoering van de zogenaamde koude en warme bewaking. Dat idee pikten de Belgische beleidsmakers al op in Tilburg toen België daar eind 2009 een gevangenis huurde om het probleem van de overbevolking op te lossen. De gevangenis daar werd door zowel de Nederlanders als de Belgen geleid maar er werd wel gewerkt conform het Nederlandse model. En in dat model is er een opsplitsing tussen enerzijds de bewaking van gedetineerden (koud) en anderzijds de bejegening (warm). 

In deze Panoramareportage kan u zien hoe dat systeem in de praktijk werkt. 

Lees verder onder de video.

Criminologe Kristel Beyens schreef daarover samen met haar Nederlandse collega Miranda Boone een boek waarvan de titel eigenlijk perfect de inhoud samenvat: ‘Zeg maar Henk tegen de chef.’ Het systeem zorgt ervoor dat er in de gevangenis niet alleen mensen bewaakt worden maar vooral ook met mensen omgegaan wordt. En dat laatste liefst op een humane manier.

In het Belgisch gevangeniswezen is het haast een revolutionaire gedachte die breekt met een praktijk waarbij de rol van cipier door sommigen veeleer gezien werd als iemand die de deur open en toe doet, maar die vooral ook beide partijen (personeel en gedetineerden) niet langer oppositioneel tegenover elkaar plaatst maar weer bij elkaar. 

De vraag is wel hoe dat zich zal moeten vertalen in het ingewikkelde Belgische staatsbestel. Want de bejegening van gedetineerden is eigenlijk een gemeenschapsmaterie en dus een bevoegdheid van Vlaanderen en de Franstalige gemeenschap.   

De vakbonden vrezen hier het begin van een privatisering van (een deel van het) gevangeniswerk. Met name de beveiliging zou in hun hoofd snel uitbesteed kunnen worden aan een privébewakingsdienst, maar minister Geens spreekt dat formeel tegen.   

Hoe dan ook, als dit ontwerp wet wordt, zal het personeel dus moeten kiezen tussen ‘warm’ en ‘koud’. En om mensen te motiveren, zijn daaraan ook financiële voordelen verbonden. Ook dat is een breuk met het verleden: mensen zullen in het gevangeniswezen betaald worden voor wat ze effectief doen en niet langer forfaitair. In de memorie van toelichting van de wet wordt gewezen op een ‘bezoldigingsbeleid dat aangepast is aan de profielen’, versta loon naar werk, en een variabel loon als ‘wapen tegen het absenteïsme.’   

In het hele ontwerp zit als rode draad de ambitie een gevangenisorganisatie uit te bouwen die aangepast is aan de huidige tijden en normen. Dat is sowieso nodig maar er is ook internationale druk. Vorig jaar weigerde het buurland Nederland een aantal verdachten over te leveren aan België omwille van de gevangenisomstandigheden, en er waren gelijkaardige problemen met Italië en Duitsland. Op Europees niveau is er vooral druk van de Raad van Europa. Binnen een paar weken, op 13 juli,  is er de verjaardag van "de openbare verklaring betreffende België".

In de verklaring wordt België publiekelijk opgeroepen dringend werk te maken van een minimale dienstverlening in de gevangenissen. Het is wellicht ook met die datum in het achterhoofd dat minister Geens vorige week op de ministerraad verscheen met zijn voorontwerp van wet. Aan dat ontwerp is maandenlang voorbereidend werk vooraf gegaan in een IKW (interkabinettenwerkgroep) maar ook met de vakbonden. Voor alle ingewijden is dit voorontwerp dus geen nieuws.

Er leek een consensus te zijn dat de invoering van de minimale dienstverlening onafwendbaar is. Ook vanuit de politie was er druk. Zij zijn het stilletjesaan beu telkens te moeten opdraven om het werk van stakende cipiers over te nemen. Niet voor niets is vanuit de liberale vakbondshoek (die vooral sterk staat bij de politie) het verzet tegen de minimale dienstverlening minder groot dan bij de twee andere vakbonden. De minister zegt ook dat het inschakelen van politiediensten bij stakingen ‘niet meer van deze tijd is.’    

Het aantal politieagenten dat de voorbije jaren moest ingezet worden om het werk van de stakende cipiers over te nemen, is aanzienlijk. 

Lees verder onder de grafiek.

In de memorie van toelichting staat te lezen dat heel het ontwerp draait rond de begrippen continuïteit, kwaliteit, betrokkenheid en verantwoording. "Het maatschappelijk belang waarvoor de gevangenis staat, noopt tot een reflectie op het hoogste niveau."

Er is duidelijk nagedacht over dit wetsontwerp dat dus veel verder gaat dan de minimale dienstverlening. Het ontwerp bepaalt eigenlijk een nieuwe manier van werken in de gevangenissen waarbij de machtsverhoudingen ook hersteld worden. 

In die zin zijn ook de sociale acties te duiden: het draait om macht. Het valt af te wachten hoe deze machtsstrijd beslecht zal worden.  

Het ontwerp is erg ambitieus en als het ontwerp geconcretiseerd moet worden, zal daar ook een aanzienlijk prijskaartje aan vasthangen. Ook dat valt nog maar af te wachten: of in tijden van besparingen de nodige middelen kunnen worden vrijgemaakt om alle plannen ook uit te voeren. 

In het voorontwerp van wet blijkt duidelijk dat de minimale dienstverlening waarover al jaren zo veel te doen is geweest, gebruikt werd als hefboom om meteen ook een aantal andere punten te realiseren. De vraag is nu wie de sterkste arm blijkt te hebben om de hefboom in deze of gene richting te duwen.