Wie is Tommy Robinson: strijder voor het vrije woord of islamofobe racist?

Op een muurtje langs Wellington Street in de Londense garnizoenswijk Woolwich liggen onder een paar Engelse vlaggen verdorde kransen en bloemen, onder meer neergelegd door fans van voetbalclub Millwall en het Royal British Legion. 

Vanaf een grote foto kijkt de geweerschutter Lee Rigby, die hier vijf jaar geleden op gruwelijke wijze werd doodgestoken door twee jihadisten, voorbijgangers aan. In samenspraak met de nabestaanden heeft het stadsdeel een discrete gedenksteen geplaatst bij de garnizoenskerk, 700 meter verderop, maar dat is niet genoeg voor fanatieke nationalisten. Die eisen een gedenksteen bij de moordplek, in het volle zicht dus. Een bedevaartsoord. Voorop bij deze strijd loopt de man die al jaren tekeergaat tegen de islam, en, in het verlengde daarvan, tegen de Britse autoriteiten: Tommy Robinson.

Van die strijd zal de komende tijd weinig terechtkomen.

Tien maanden celstraf

De 35-jarige activist en medeoprichter van de English Defence League (EDL) zit een celstraf van tien maanden uit wegens het belemmeren van de rechtsgang. Robinson werd eind mei gearresteerd omdat hij voor zijn Facebook Live-zender bij de ingang van de rechtbank in Leeds opnames maakte van Brits-Pakistaanse mannen die daar terechtstonden op verdenking van seksuele uitbuiting van tientallen witte, minderjarige meisjes. Om de jury's bij vervolgprocessen niet te beïnvloeden en te voorkomen dat verdachten om die reden vrijuit gaan, had de rechter een tijdelijk publicatieverbod opgelegd voor de pers, inclusief burgerjournalisten.

Tijdens een soortgelijk proces bij de rechtbank van Canterbury had Robinson vorig jaar, als correspondent van het Canadese uiterst rechtse Rebel Media, verdachten opgejaagd en lastiggevallen, wat indertijd resulteerde in een voorwaardelijke celstraf. Deze is nu door de rechter omgezet.

Robinsons veroordeling veroorzaakte woede, met name omdat de rechter besloot dat media ook niet mochten schrijven over zijn veroordeling. De rechter gaf geen reden voor dit publicatieverbod, dat zo een voedingsbodem werd voor argwaan en samenzweringstheorieën.

Na klachten van de media hief de rechter zijn verbod vier dagen later op. Ondertussen had een half miljoen Britten een internetpetitie getekend die opriep tot Robinsons vrijlating. Zijn bekendste fan: de nationalist, dierenrechtenactivist en voormalig Smiths-zanger Morrissey. Een dag nadat Robinson naar de gevangenis in Hull was gestuurd, demonstreerden zijn aanhangers bij Downing Street. Nabijgelegen kroegen, zoals The Red Lion, deden goede zaken.

Free Tommy-beweging

In de dagen na zijn detentie in Hull kwam er een internationale Free Tommy-beweging op gang, gesteund door onder anderen Donald Trump jr., comedienne Roseanne Barr, Kamerleden van het Duitse AFD en de Nederlandse politicus Geert Wilders. De PVV-leider toog speciaal voor Robinson naar Londen – zijn Twittergevolg nauwlettend op de hoogte houdend van zijn ervaringen bij de douane. 

Wilders sprak bij een vervolgdemonstratie op Trafalgar Square, die kortstondig werd verstoord door passerende blote fietsers van de jaarlijkse Naked Bike Ride. "Tommy Tommy Tommy. Tommy Tommy Tommy Róóóbinson", klonk het tussen de stenen leeuwen aan de voet van Horatio Nelsons sokkel, op een melodie die meestal wordt ingezet om op zaterdagmiddag voetbalhelden toe te zingen. 'Working-class hero', meldde een spandoek.

Juridisch gezien mag Robinson dan de regels hebben overtreden, toch rezen er vragen bij het besluit van de politie om Robinson met zeven man sterk te arresteren. Was dit dezelfde politie die jarenlang niets heeft gedaan aan het misbruik van meisjes in Noord-Engelse steden, vroeg de even populaire als controversiële commentator Rod Liddle zich af in het conservatieve weekblad The Spectator. 

Volgens Robinson zelf is hij simpelweg gearresteerd omdat hij het is. In de ogen van Wilders en de duizenden aanwezigen op Trafalgar Square is hun geestverwant een politieke gevangene. Een islam-criticus die door de autoriteiten monddood wordt gemaakt, te vergelijken met de haatzaaiprocessen die tegen Wilders zijn gevoerd in Nederland.

'Enemy of the State'

Wil Groot-Brittannië soms de kant opgaan van Saoedi-Arabië, vroeg de Nederlandse gastspreker zich retorisch af. Wat is er gebeurd met de vrijheid van meningsuiting op het eiland? Robinsons moed prijzend, herinnerde Wilders de duizenden aanwezigen eraan dat 'Tommy' óók de koosnaam was van de Britse soldaten in de twee wereldoorlogen. Robinson heeft "mijn vriend Geert" inmiddels via een open brief uitgenodigd om hem te komen opzoeken in de gevangenis, waar hij, na te zijn overgeplaatst naar een betere vleugel, rustig werkt aan het vervolg op zijn autobiografie Enemy of the State.

Voetbalfamilie

Waar de Nederlandse Geert Wilders uit de koloniale middenklasse komt, is Robinson een kind van de Engelse arbeidersklasse. Als zoon van Ierse immigranten groeide hij op onder de naam Stephen Christopher Yaxley-Lennon. Zijn moeder werkte in een bakkerij, zijn stiefvader bij de autofabriek van Vauxhall. Met zijn biologische vader had hij amper contact. 

Een familiegevoel vond hij op de staantribunes van voetbalclub Luton Town, waar hij tot de harde kern behoorde, de MIG (Men in Gear). Deze subcultuur is beschreven door de oud-hooligan John King in de deels verfilmde trilogie Headhunters, England Away en The Football Factory; een wereld van drank en vechtpartijen, van liefde voor vlag en vaderland. De hoofdpersoon, toevallig ook 'Tommy' geheten, noemt de politie laatdunkend de 'old bill' en vrouwen liefkozend 'birds'.

Na het verlaten van de middelbare school, waar hij met name uitblonk in wiskunde, was Robinson een van de vier gelukkigen uit zeshonderd sollicitanten die een stageplek wist te bemachtigen op Luton Airport, de thuishaven van Easyjet. Vijf jaar later had hij bijna zijn diploma als vliegtuigbouwkundige op zak toen hij in een dronken bui slaags raakte met wat een agent in burger bleek te zijn. Robinson verloor zijn baan: na de aanslagen van 11 september in New York waren de veiligheidseisen op en rond het vliegveld verscherpt. Enkele maanden later zag hij in een plaatselijke bakkerij een advertentie waarin islamisten mensen opriepen met de taliban tegen de Britten en Amerikanen te vechten in Afghanistan.

Broeinest

"Dat mag niet gebeuren", zo beschreef hij zijn eerste reactie, vijf jaar geleden in een interview met The Daily Telegraph: "We kennen allemaal iemand bij de strijdkrachten. Ik heb een gabber die zijn benen heeft verloren. En die gasten sturen er mensen op uit om onze jongens te doden." 

De eerste drie Britse moslims die stierven op het Afghaanse slagveld kwamen, zo bleek enkele maanden later, uit Luton. Dit arbeidersstadje, 50 kilometer ten noorden van Londen, is door de jaren bekend geworden als een broeinest voor radicalisering. Luton wordt zelfs 'het epicentrum van de wereldwijde botsing van beschavingen' genoemd. Robinson heeft zijn geboortestad, waar hij tegenwoordig een zonnestudio heeft, weleens 'The Islamic Republic of Luton' genoemd.

Hier stond de wieg van radicale, en inmiddels bij wet verboden, bewegingen als de Al-Muhajiroen en Islam4UK die van het Verenigd Koninkrijk een islamitische staat willen maken. Het was Luton waar de daders van de metroaanslagen zich in de vroege ochtend van 7 juli 2005 verzamelden voor hun helletocht naar Londen. Luton was de woonplaats van de terroristen die aanslagen pleegden in Stockholm (2010) en op Westminster Bridge, vorig jaar in Londen. Enkele jaren terug was Luton in het nieuws omdat een gezin van twaalf inclusief baby naar Syrië was afgereisd om IS te steunen. Op een basisschool, De Olijfboom, trof de inspectie extremistische literatuur aan in de bibliotheek.

Bakstenen en rieten hoeden

Door de aanwezige industrie heeft Luton altijd een grote aantrekkingskracht uitgeoefend op migranten. In lang vervlogen tijden werden hier bakstenen en rieten hoeden gemaakt en floreerde de Engelse auto-industrie waar de stad in de vorige eeuw op dreef. De jonge Tommy, toen nog Stephen, telde moslims onder zijn beste vrienden op school, maar tegelijkertijd was hij regelmatig getuige van, of deelnemer aan, gevechten tussen witte en Aziatische straatbendes. 

Een grote impact op de witte gemeenschap had de brute moord, in 1985, op de 39-jarige Martin Sharp. Deze bouwvakker was op weg naar een kebabtent  om eten voor zijn 13-jarige zoon te halen toen hij werd afgetuigd door een groep mannen van Aziatische komaf.

Protestmarsen

De 20-jarige Stephen werd lid van de British National Party (BNP), een extreemrechtse partij die ooit de leuze "It ain't no black in the Union Jack" had. Hij was naar eigen zeggen op zoek naar een manier om "het probleem van het islamitisch extremisme aan te pakken". Maar lidmaatschap van een partij die alleen witte mensen toelaat was, zo oordeelde hij, niet de juiste manier. Beter was het oprichten van een eigen groep. Toen leden van de El-Muhajiroen in 2009 tijdens een parade van een uit de strijd teruggekeerd regiment klaprozen, het symbool van gesneuvelde Britse soldaten, begonnen te verbranden, organiseerde Tommy Robinson een protestmars met zijn United Peoples of Luton, in feite een groep voetbalsupporters waarvan hij door zijn charisma en organisatievermogen de natuurlijke leider was geworden.

Het was een succes, en de protestmarsen verspreidden zich over het land. De naam werd veranderd in 'English Defence League' (EDL) en Stephen Yaxley-Lennon uit Luton werd 'Tommy Robinson', het gezicht van een beweging. Naar eigen zeggen was deze naamswijziging uit bescherming tegen radicale moslims, maar het kan ook een manier zijn geweest om zijn kortstondige BNP-verleden te verdoezelen. Prominente leden van deze volksbeweging, die op haar hoogtepunt zo'n dertigduizend sympathisanten had, bleken net als Robinson zelf ook deel uit te maken van harde kernen van voetbalclubs. Terwijl de EDL begon als een protest tegen de radicale islam, werd het belangrijke woordje 'radicale' steeds vaker weggelaten. Er doken steeds meer deelnemers op die de nazigroet brachten.

De luidruchtigheid van de EDL-leden, voor wie een demonstratie vaak ook een gezellig middagje op stap was met de maten, staat in schril contrast met het gevoel binnen de traditionele en krimpende arbeidersklasse dat hun stem niet meer wordt gehoord. In de politiek heeft Labour zich door de jaren meer gericht op de groeiende middenklasse, de hoogopgeleiden en op de etnische stem. Dat gebeurde met name tijdens de New Labour-jaren. Vertegenwoordigers uit de sociaal-conservatieve arbeidersklasse werden een zeldzaamheid. "Gosh, you are really working-class", zei Tony Blair met bewondering toen een van zijn ministers vertelde dat hij uit een gebroken gezin kwam en lange tijd had gewerkt als postbode. 

Het gevoel van verwaarlozing leidde tevens tot de groei van UKIP, dat zich amper bezighield met moslims maar des te meer met de elites in Londen en Brussel, en een stem voor de brexit. Waarom, vroeg Robinson zich eens af, wordt er neergekeken op onze protestmarsen, maar nooit op demonstraties van leden van de middenklasse, of van studentenprotesten die met geweld eindigen?

Somewheres

Robinson en de zijnen behoren tot de radicale vleugel van de 'somewheres', zoals de intellectueel David Goodhart het conservatieve deel van de bevolking noemt dat grote waarde hecht aan de eigen gemeenschap en het vaderland, mensen die hun huizen versieren met de vlag van 's lands beschermheilige St George. Binnen de cultuurstrijd hekelen de somewheres de politiek correctheid (je mag als bouwvakker niet eens meer fluiten naar een passerende schoonheid!) en de in hun ogen doorgeschoten positieve discriminatie. Zo ook Robinson, die klaagde dat een vriendin op straat moest plassen nadat de politie een EDL-groep had omsingeld. "Dat hadden ze niet gedaan bij een moslima", klonk het verbolgen.

Verraad door het establishment is een belangrijk thema onder aanhangers van EDL en populisten meer in het algemeen.

Dat uitte zich bijvoorbeeld in de woede over de legertop die teruggekeerde soldaten niet beschermde tegen advocaten. De inmiddels uit zijn ambt gezette Phil Shiner bijvoorbeeld, liep binnen met lucratieve processen waarin Irak-gangers nogal eens ten onrechte werden beschuldigd van oorlogsmisdaden. 

Klaproos

Nieuw is dit sentiment niet. Het doet denken aan het boek over de Eerste Wereldoorlog waarin wijlen militair-historicus Alan Clark – tevens Tory-politicus, kasteelheer en sympathisant van hooligans – schreef dat de leeuwen (soldaten) werden geleid door ezels (officieren). Robinsons liefde voor de strijdkrachten bleek uit een actie waarbij hij in 2011 op het dak van het gebouw van de wereldvoetbalbond klom, uit protest tegen het verbod voor de Engelse spelers om een klaproos ("een politiek signaal") te dragen op hun shirts.

In 2013, het jaar van de moord op Lee Rigby, vond er een schijnbare ommekeer in het leven van Robinson plaats. Hij verliet de EDL omdat deze naar zijn idee te extreem werd. Bij een persconferentie verscheen hij naast Maajid Nawaz, de leider van Quilliam, een deradicaliseringsorganisatie die door de overheid is opgezet. Voor Quilliam was de 'bekering' van Robinson een bewijs dat hun strategie succes heeft. Maar voor Robinson zat er ook een praktische kant aan. Hij had een paar duizend pond gekregen van Quilliam, geld dat hij nodig had om zijn vrouw en drie kinderen te steunen nadat hij in de cel was beland wegens hypotheekfraude. Eerder was hij tot tien maanden cel veroordeeld omdat hij met een vals paspoort, met de naam Andrew McMaster, naar de Verenigde Staten was gereisd voor lezingen. Wegens zijn strafblad zou hij anders geen visum hebben gekregen.

Pegida

Maar het verlaten van de EDL was alles behalve het einde van Robinson als activist. Integendeel. Hij werd 'adviseur' van de Britse vleugel van Pegida en bleef in aanraking komen met de politie. Voor Luton Towns streekderby tegen Cambridge United werd hij om onduidelijke redenen met zijn vrienden door de politie uit een kroeg gezet. Op het parkeerterrein van de koninklijke paardenraces van Ascot, een jaar geleden, gaf hij een onbekende man klappen na een woordenwisseling. De politie greep eveneens in toen hij een Lee Rigby-herdenkingsmars naar Woolwich wilde organiseren door moslimwijken in het Londense stadsdeel Tower Hamlets. Volgens Robinson doet de politie tegelijkertijd niets bij de doodsbedreigingen die hij met name via sociale media krijgt.

Terwijl Robinson zich portretteert als een Don Quichot van de vrijheid van meningsuiting, zien zijn tegenstanders hem als een racist die islamofobie in de Britse samenleving aanwakkert. Uit een onderzoek uit 2016 blijkt dat een derde van de eilandbewoners de islam ziet als radicaal en gewelddadig, een geloof waarvan de fundamenten haaks zouden staan op Britse waarden. Twintig jaar eerder was dat percentage stukken lager. De gevestigde partijen, opgejaagd door een anti-immigratiepartij als UKIP, staan kritischer tegenover de multiculturele samenleving dan tevoren. Immigratiebeperking is gangbare politiek en integratie is niet langer iets vrijblijvends. Haatimams als Abu Hamza en Abu Qatada zijn, na lange procedures, het koninkrijk uitgezet.

Robinson zelf, echter, is nog lang niet salonfähig. Zijn voorstellen om vijf jaar lang geen immigranten uit moslimlanden toe te laten en geen nieuwe moskeeën te bouwen liggen nog ver buiten de consensus. Afgezien daarvan speelt het onderwerp 'islamisering' in het vrijzinnige Verenigd Koninkrijk een veel kleinere rol in het publieke debat dan in België. Van zijn critici krijgt Robinson het verwijt een hele bevolkingsgroep verantwoordelijk te houden voor de daden van een kleine minderheid. 

In zijn goeddeels genegeerde boek Mohammed’s Koran: why muslims kill for Islam doet hij volgens critici in wezen hetzelfde als de jihadisten: stukken tekst uit de Koran lichten die van pas komen om een bepaalde visie of daden te rechtvaardigen. "Je zaait haat als een bekrompen idioot", kreeg hij van Good Morning Britain-presentator Piers Morgan te horen, het soort aanval dat Robinson alleen maar geliefder maakt bij zijn achterban.

Angst voor extreemrechts

Waar Robinson niet snel een Lagerhuiszetel zal bemachtigen als eerbiedwaardige afgevaardigde van Luton-Oost, heeft hij wel invloed. In een brief aan The Guardian zeiden vijftig linkse politici en vakbondsleiders zich er zorgen over te maken dat de arrestatie van Robinson kan leiden tot een wedergeboorte van extreemrechts. "Sinds het ineenstorten van de EDL is dit de eerste serieuze poging om een racistische straatbeweging op te zetten en die een politieke gedaante te geven", schrijven ze, "Die wordt internationaal ondersteund door beruchte personen uit de Verenigde Staten en het islamofobische rechts in Nederland." Ze wezen erop dat Donald Trump een belangrijke rol speelt bij de herrijzenis van Amerikaans radicalisme.

Extreemrechts heeft de laatste jaren van zich laten horen in het Verenigd Koninkrijk. Twee jaar geleden werd Jo Cox op straat vermoord door de neonazi Thomas Mair en de leider van het fascistische Britain First, Jayda Franssen, een voormalig EDL-lid, verwierf internationale bekendheid nadat Trump een tweet van haar met zijn volgelingen had gedeeld. 

De terrorist Darren Osborne, die vorig jaar een moskeeganger doodreed in Finsbury Park, beweerde tijdens zijn proces veel naar filmpjes te hebben gekeken die Robinson in zijn nieuwe leven als burgerjournalist maakt voor The Rebel Media. Tijdens het proces bleek dat hij via e-mailberichten in contact stond met Robinson. Op de filmpjes is te zien is hoe de welbespraakte Robinson, zonnebril op zijn hoofd, in discussie gaat met mensen die hem hebben bedreigd en met deelnemers aan een anti-brexit-demonstratie. Maar het populairst zijn de items waarin hij oreert over de kwalijke kanten van de islamitische cultuur.

De laatste jaren is Robinson regelmatig te vinden bij de rechtbanken waar processen plaatsvinden tegen mannen van Pakistaanse of Bengaalse komaf die witte, kwetsbare meisjes hebben misbruikt in steden als Rotherham, Rochdale, Oldham, Bradford en Telford. Dat schandaal werd onthuld door onderzoeksjournalisten van The Times, ironisch genoeg de spreekbuis van de gevestigde orde; pooiers die meisjes verleiden met geld, drugs en sigaretten, om ze vervolgens als seksslaven te behandelen. 

Botsing van culturen

Het gaat in de vervallen steden om een nachtelijke botsing van culturen. In de nachteconomie zijn zulke mannen als taxichauffeurs of uitbaters van Kebabeettenten oververtegenwoordigd en daarbij komen ze in aanraking met jonge, witte vrouwen uit de onderklasse met grote sociale problemen: gebroken gezinnen, financiële armoede, schoolverzuim, drugsgebruik en meer in het algemeen uitzichtloosheid. Het zijn problemen die uitgebreid zijn beschreven door de conservatieve commentator en voormalig gevangenispsychiater Theodore Dalrymple. Het is ook een wereld die Robinson kent van vroeger. Zijn aan drugs verslaafde nichtje was lang geleden het slachtoffer van zo'n seksbende in Luton.

Bij de rechtbank probeert hij de verdachten te filmen, ze commentaar te ontlokken, ze aan te spreken. Hij legt daarbij consequent nadruk op hun islamitische geloof. Maar de ware woede gaat uit naar de autoriteiten die, zo is gebleken uit een onafhankelijk onderzoek in de zaak-Rotherham, jarenlang een oogje hebben toegeknepen. Maatschappelijk werkers waren bang voor racisten te worden uitgemaakt. Labour-politici, die in de meeste steden aan de macht zijn, wilden de stem van minderheden niet verliezen. Bij het politiekorps heerste ook nog eens een combinatie van snobisme en seksisme, die zich uitte in dedain voor de slachtoffers.

Afgelopen voorjaar schreef The Sunday Mirror dat de afgelopen dertig jaar in totaal duizend meisjes zijn misbruikt in Telford. De plaatselijke Lagerhuis-afgevaardigde Lucy Allen eist een onafhankelijk onderzoek zoals dat heeft plaatsgevonden in Rotherham. Het is Robinsons missie om deze schandalen in de aandacht te houden, te voorkomen dat ze weer in de doofpot verdwijnen. Om die reden filmt hij naar eigen zeggen bij de gerechtsgebouwen, ook als het gezag dat niet wil. Voor de vader Robinson zijn het zware tijden, maar voor de martelaar Robinson is de gang van zaken een zegen.

De staat als de ware vijand

In Nederland wordt Robinson vooral in rechtse kringen gezien als iemand die met een kruistocht tegen de islamisering van 'het avondland' bezig is. Maar de ware vijand is de staat in al zijn manifestaties: rechter, politicus, politieagent, cipier, belastinginspecteur. Verhelderend is in dat opzicht een vraaggesprek, in de kroeg, met Channel 4. Robinson, nippend aan een glas water, noemt de Britse regering "erger dan extremistische moslims", om vervolgens de militaire avonturen in Irak, Libië en Syrië te hekelen. "De staat heeft Jihadi John geradicaliseerd. Als ik een moslim was en behandeld werd op de manier waarop sommige moslims zijn behandeld door de overheid, zou ik verdomme ook bij IS zijn gegaan."

De staat is in de ogen van Robinson het domein van de door hem zo verfoeide middenklasse, van mensen die nooit hun zoon in uniform naar Irak zien vertrekken, die nooit een dochter hebben die 's nachts als een makkelijke prooi door de straten van Rotherham zwerft. De middenklasse, ook, die langzaam maar zeker bezit neemt van de voetbalstadions, de oude jachtterreinen van de Robinsons van deze wereld. Vanuit het egalitaire België is het lastig om te zien hoezeer 'class', naast een afkeer van de islam, een rol speelt bij de drijfveren van dit enfant terrible. In een brief vanuit de gevangenis dankt Robinson Hare Majesteit de Koningin voor de tijd die ze hem heeft geschonken om aan zijn volgende boek te werken, The Battle for Britain geheten. Dat zal ongetwijfeld over de strijd tegen de islam gaan, maar ook over een klassenstrijd.