Immigratie: de mythes doorgeprikt

De belofte van Donald Trump dat hij een muur zou bouwen om Mexicanen en mensen uit Centraal-Amerika aan de Amerikaanse grens tegen te houden, was een belangrijke factor in zijn verkiezingsoverwinning. Afkeer van immigranten verspreidt zich door Europa, gaf voeding aan het Britse verlangen om de Europese Unie te verlaten, zette het Italiaanse establishment aan de dijk en leverde de populistische Hongaarse regering van Viktor Orbán een vierde bestuurs­termijn op.

De angst voor immigranten neemt verschillende vormen aan. Immigratie uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika leidt in Europa tot campagnes tegen de zogenaamde islamisering. In de VS, die nochtans een lange geschiedenis van religieuze, culturele en etnische vermenging met zich meedragen, concludeerden verscheidene onderzoeken dat veel witte kiezers van niet-hispanic origine niet alleen op Trump stemden vanwege de verloren banen en stagnerende lonen, maar ook omdat ze vreesden op demografisch vlak terrein te verliezen aan andere groepen.

Aan beide zijden van de Atlantische Oceaan groeit rechts van het politieke spectrum het gevoel dat de immigratie een grootschalige bedreiging vormt.

Aantal migranten overschat

Een onderzoek van de economen Alberto Alesina, Armando Miano en Stefanie Stantcheva op basis van enquêtes in de VS en een paar Europese landen kwam tot de bevinding dat mensen in het algemeen het aandeel van de migrantenbevolking enorm overschatten.

Die overschatting is het grootst bij welbepaalde groepen: de laagst geschoolden, arbeiders met jobs waar weinig vaardigheden voor vereist zijn met veel migranten­collega’s, en mensen met politiek rechtse opvattingen. Ze overschatten het aandeel moslimmigranten en onderschatten het aandeel christenen. Ze onderschatten het onderwijsniveau van immigranten en overschatten hun armoede en hun afhankelijkheid van bijstand. Ongeveer een kwart van de Franse, bijna een vijfde van de Zweedse en één op de zeven Amerikaanse respondenten denkt dat de gemiddelde immigrant twee keer zoveel overheidssteun als de ‘eigen’ bevolking krijgt. Toch is dat in geen enkel land het geval.

“Mensen die tegen immigratie zijn, wekken een crisisgevoel op”, zegt professor Alesina. “Ze creëren het gevoel: ‘Er is een enorm probleem, we hebben een muur nodig.’”

Het gevoel tast de steun voor het Europese sociaal­democratische model en voor het beperkter Amerikaanse sociale vangnet aan. “Mensen doen denken aan immigranten wekt op zich een sterk negatieve reactie aangaande herverdeling op”, schrijven Alesina, Miano en Stantcheva. Dat roept een fundamentele vraag op. Als de immigratie vanuit het Zuiden voortduurt, zal de steun voor de vrije­markt­democratieën met een stevig sociaal vangnet die sinds het midden van de 20ste eeuw bestaat in de 21ste eeuw dan nog standhouden?

De immigratie zal wellicht niet afzwakken. In de voorbije kwart­eeuw is de migratie in de hele wereld toegenomen. In 1990 leefden minder dan 7 miljoen Indiërs in het buitenland, volgens berekeningen van de Verenigde Naties. Vorig jaar leefden bijna 17 miljoen Indiërs buiten India. De Mexicaanse diaspora steeg in dezelfde periode van 4,4 tot 13 miljoen, de Chinese van 4,2 tot 10 miljoen.

De meeste migranten uit arme landen schoppen het nooit tot de Verenigde Staten of West-Europa, maar verhuizen naar andere ontwikkelingslanden in de buurt. Iets meer dan de helft van de emigranten uit Afrika vestigt zich in andere Afrikaanse landen, terwijl 60 procent van de Aziatische migranten in een ander Aziatisch land terechtkomt.

De economische druk die migranten hun huis uit drijft, zal niet snel afnemen. Maar de patronen van migratie vanuit het arme Zuiden van mensen die op zoek gaan naar een beter leven in het Noorden, zal wellicht wel veranderen.

Economische en andere factoren

Instabiliteit in Centraal-Amerika blijft mensen noordwaarts drijven, maar de enorme stroom van laaggeschoolde immigranten aan de zuidgrens van de VS neemt af. De demografische golf van Mexicaanse mannelijke tieners en twintigers die van de jaren 90 tot de Grote Recessie illegaal de Verenigde Staten probeerden binnen te komen, is enigszins gaan liggen, gedeeltelijk ook door de dalende vruchtbaarheid in Mexico sinds de jaren 70. En de Mexicaanse economie doet het beter dan in de jaren 80 en 90, toen een paar crisissen nogal wat Mexicanen naar het buitenland dreven.

In 2016 waren er minder niet-geregistreerde immigranten in de VS dan in 2007. Vorig jaar werden de minste mensen opgepakt aan de grens met Mexico sinds 1971. De zaken kunnen veranderen als Trump pakweg beslist om uit de North American Free Trade Agreement (NAFTA) te stappen, waardoor in Mexico een nieuwe crisis kan ontstaan. Hoe dan ook lijkt de kans groter dat de Verenigde Staten meer te lijden zullen hebben van een gebrek aan immigranten dan van een aanhoudende migrantenstroom.

De immigratie in de Verenigde Staten is weliswaar over haar hoogte­punt heen, in andere delen van de wereld en vooral in Europa zal de immigratie ongekende toppen bereiken. Neem Afrika. Gordon Hanson en Craig McIntosh van de University of California in San Diego merkten op dat de immigratie over de Middellandse Zee binnenkort kan gaan lijken op de enorme stromen die in de jaren 90 de Rio Grande overstaken.

Het aantal migranten uit Sub-Sahara-Afrika steeg met 25 procent in het eerste decennium van deze eeuw en nam nog eens met 31 procent toe tussen 2010 en 2017, volgens het Pew Research Center. Aanhoudende hoge vruchtbaarheidscijfers in Afrika hebben een demografisch reservoir gecreëerd van jonge mensen die een beter leven willen opbouwen aan de andere kant van de Middellandse Zee.

De vraag om immigrantenwerkkrachten zal in Europa wellicht toenemen vanwege de vergrijzende bevolking. In veel landen daalt het aantal mensen op arbeids­leeftijd al. Bovendien zal de migratie uit veel arme Afrikaanse landen wellicht blijven stijgen, ook als hun economie zich ontwikkelt. Veel mensen zullen nog arm genoeg zijn om weg te trekken, en rijk genoeg om de reis te betalen.

Inkomen en global warming

Onderzoek van Michael Clemens van het Center for Global Development stelt vast dat het inkomen per capita in landen met de grootste diaspora varieert tussen ongeveer 6.000 en 17.000 euro per jaar. Sommige grote Afrikaanse landen, zoals Nigeria, zitten nu ook in die categorie.

En dan is er de onbekende factor die immigratie­patronen danig kan beïnvloeden: de klimaatverandering. In veel landen met een ge­middeld inkomen drijft de stijgende gemiddelde temperatuur mensen al hun huis uit, stelt onderzoek van Cristina Cattaneo en Giovanni Peri. Het leidt tot een toenemende migratie van landelijke gebieden naar de stad en over de landsgrenzen heen. Naarmate de opwarming groter wordt in de komende decennia, zullen waarschijnlijk nog meer mensen naar de steden trekken en van het arme Zuiden naar het rijke Noorden.

Hoe zullen de politieke systemen van het Noorden reageren op de uitdagingen? Er zijn studies die stellen dat etnische diversiteit het vertrouwen in en de steun voor de sociale zekerheid kan verminderen. Ander wetenschappelijk onderzoek geeft dan weer aan dat direct contact tussen mensen van verschillende etniciteiten, nationaliteiten en culturen juist tot vertrouwen kan leiden. Het is makkelijker om een abstracte immigrant die je nooit hebt gezien te wantrouwen dan iemand die wat verderop woont, zijn kinderen naar dezelfde school als jou stuurt en in dezelfde winkel zijn inkopen doet.

Het onderzoek van de professoren Stantcheva, Miano en Alesina geeft aan dat Amerikanen die een immigrant kennen, positiever aankijken tegen hun werk­ethos, onderwijs, afhankelijkheid van bijstand en ander gedrag. In de landen waar ze onderzoek deden, werden mensen die positieve beelden van immigranten te zien kregen – over pakweg hun werkbereidheid – in het algemeen veel minder negatief omtrent immigratie.

De opvattingen van inwoners kunnen ook in negatieve zin gemanipuleerd worden, wat weerspiegeld wordt in de politiek van vele landen. Professor Stantcheva beweert dat de negatieve beeldvorming over migranten in de media mee de gekleurde en foute denkbeelden over het gedrag van immigranten verklaart. Professor Alesina stelt: “Anti-immi­gratie­partijen cultiveren die misvattingen strategisch om steun te zoeken voor hun anti-­immigratie­standpunten.”

Maar er zijn al zo veel muren, en die hebben bitter weinig gedaan om de immigratie tegen te houden. Als rijke landen minder immigranten willen, dan is de beste manier om dat voor elkaar te krijgen misschien wel dat ze arme landen helpen om rijk te worden, zodat minder mensen de nood voelen om te vertrekken. Dat zou betekenen dat ze hen helpen om zich aan te passen aan de klimaatverandering, en dat ze hun markt openen voor export uit die landen. “Als je minder immigranten wilt, dan moeten arme landen voordeel halen uit handel”, zegt Alesina. “Het idee dat je de handel moet verminderen omdat er te veel immigratie is, houdt geen steek.”

Michael Clemens vindt dat rijke landen nieuwe regels moeten schrijven en nieuwe instellingen moeten oprichten die in de toekomst de grote migratie­stromen kunnen regelen. Ze kunnen nieuwe bestemmingen promoten en wederzijds voordelige vormen van migratie ontwikkelen (zoals tijdelijke werkvisa). Ze kunnen ook mechanismen bedenken om kwetsbare inwoners wier baan bedreigd is, te beschermen.

Als je het goed aanpakt, zegt Clemens, is immigratie een kans.