EU-top over migratie: waarom vluchten mensen uit Afrika?

Dit is eigenlijk de sleutelvraag voor wat nu de migratiecrisis heet.  En toch gaat het daar nauwelijks over bij het politieke topoverleg, niet op Europees niveau en niet op Belgisch niveau. In het jargon wordt een onderscheid gemaakt tussen de zogenoemde PUSH-factoren en de PULL-factoren.

PUSH of duwen zijn de factoren in het land zélf die de vluchteling of migrant als het ware ‘wegduwen’: de oorlog die er woedt, de repressie, de onvrijheden, maar ook de onrechtvaardige verdeling van de middelen in een land, de armoede, het gebrek aan kansen, aan werk, zeker voor jongeren, de uitzichtloosheid, het gebrek aan een echte toekomst.

PULL of trekken zijn de factoren in een land of regio die de vluchteling aantrekken: de veiligheid, de vrede, de toekomstkansen, het goede onderwijs, de mogelijkheid om aan een job te geraken, kortom, een beter leven, bijvoorbeeld in Europa of meer specifiek in België.

Over die PULL-factoren wordt politiek heel wat gediscussieerd de afgelopen maanden en jaren, over het aantrekkelijke van het leven hier bij ons waardoor zovele Afrikanen absoluut naar hier zouden willen komen.

Over die PUSH-factoren gaat het zelden of nooit.

Laat ons eerst eens de Afrikaanse landen op een rijtje zetten van waaruit de afgelopen 5 jaar de meeste migranten of vluchtelingen naar ons land gekomen zijn. Dat zijn: Guinée, Somalië, Eritrea, Congo, Rwanda en Burundi en verder ook Kameroen en Senegal.

Op Senegal na verschijnen al deze landen in de rapporten van internationale mensenrechtenorganisaties en met niet al te fraai nieuws. Een echte oorlogssituatie of zware gewelddadige conflicten hebben we in die periode gekend in Somalië, Congo, Burundi en nu ook in Kameroen.

Zware repressie, dikwijls door de ordediensten, met ook willekeurige moorden en verdwijningen kennen we in landen als Eritrea en Rwanda. En zelfs al lijkt in Guinée de hoofdstad Conakry nu wat stabieler dan een tiental jaar geleden, ook daar heersen onderdrukking en repressie. Daarenboven behoren deze landen allemaal tot de minst ontwikkelde ter wereld, zoals dat heet, zeg maar: de armste landen.

Kortom: er zijn nogal wat PUSH-factoren die zeker jonge, krachtige mensen ertoe aanzetten om uit die landen weg te vluchten, àls ze de kans krijgen.

Uitstekende vraag, waar ik nu al dertig jaar een antwoord op zoek. In de jaren tachtig van de vorige eeuw hadden we het nog over ‘welbegrepen eigenbelang’ als een belangrijk argument om aan ontwikkelingssamenwerking te doen: als we de bevolking in deze landen zouden helpen om een betere toekomst uit te bouwen, dan is dat in ons eigen belang want dan hoeven zij niet naar hier te komen én kunnen we zelfs zaken doen met die landen. Daar is alvast niet veel van gerealiseerd.

Globaal genomen gaat Afrika er economisch wel op vooruit, dat zeker, maar daarmee zijn de oorlogen, de interne conflicten en vooral de dictaturen en de repressie niet verdwenen. En de Europese landen, ook België, zijn blijkbaar niet bij machte om daar iets aan te doen of … ze hebben er geen belang bij.

Neem nu de drie landen die wij hier het beste kennen: Congo, Rwanda en Burundi. Ondanks momenten van hoop in de afgelopen decennia zijn zij alledrie alweer afgegleden naar vormen van dictatuur en onderdrukking, zeker van elke kritische stem die niét behoort tot de machthebbers. Nochtans waren er vele momenten om dat afglijden naar een dictatuur tegen te houden want zoiets gebeurt niet van de ene op de andere dag. Maar telkens weer aarzelden Europa én ook België om krachtig te reageren na alweer een vervalste verkiezing, zoals in Congo in 2011, of moordpartijen op burgers door het regime zoals in Rwanda al vanaf de jaren 95-96, of staatsgrepen en verregaande politieke repressie zoals in Burundi vanaf de jaren negentig. En dat betekent voor élke alleenheerser het sein dat hij verder zijn gang mag gaan.

Geen wonder dat wie kàn dan toch probeert te vluchten.

Op lange termijn zeker wel, dat weten we uit historische studies. Als het beter leven wordt in een bepaald land of regio dan trekken minder mensen daar weg. Kijk maar naar Europa, dat ook ooit een gebied was waar mensen uit wegvluchten om te ontsnappen aan armoede en honger.

Maar op de korte termijn, in termen van jaren, leren studies ons dat een economische groei juist eerst leidt naar méér migranten die het land verlaten. Want door ietwat meer te verdienen krijgen mensen juist de middelen om te kunnen vertrekken. Wie doodarm is kàn gewoon niet ver weg geraken, eventueel wel naar de buurlanden maar niet naar Europa. Wellicht is dat de verklaring voor de migranten die vanuit een land als Senegal vertrekken.

Toch kan dat geen argument zijn om die landen dan maar aan hun lot over te laten, argumenteren vele ontwikkelingseconomen. Want je moet juist naar die lange termijn kijken en radicaal kiezen voor een beter leven voor élke mens in élk land. Maar daarbij hoort ook en zeker: vrijheid en veiligheid. Want zeker is: zelfs uit een relatief welvarend land blijven mensen vluchten als ze onderdrukt worden en niet in vrijheid kunnen leven.

Als Europa krachtiger zou optreden tegen de repressieve regimes, zich sterker zou inzetten om oorlogen en geweld te stoppen in Afrika, dan zou er alvast een belangrijke reden minder zijn voor de bevolkingen van landen als Somalië, Eritrea, Congo, Rwanda en Burundi om hun land uit te vluchten.