President Tusk over Europees migratieakkoord: "Nog te vroeg om van een succes te spreken"

“Dit is het gemakkelijkste deel van werk, in vergelijking met wat ons te wachten staat eens we het akkoord in de praktijk brengen”, aldus Donald Tusk.

De Europese leiders willen onder meer de buitengrenzen beter beschermen, ontschepingsplatformen in Afrika oprichten én ‘controlecentra’ op poten zetten in de zuidelijke lidstaten. Daar moeten economische migranten gescheiden worden van wie recht heeft op internationale bescherming, waarna die laatste groep verdeeld wordt onder de lidstaten die daartoe bereid zijn. Zowel het openen van zulke centra als het overnemen van vluchtelingen die in een frontlijnstaat als Italië of Griekenland aangekomen zijn, zal op vrijwillige basis gebeuren.

De voorzitter van de Europese Raad beseft dat het werk daarmee niet afgelopen is. “Het is nog veel te vroeg om van een succes te spreken”, verklaarde Tusk op een persconferentie na de EU-top vanmiddag. “Dit was het gemakkelijke deel van het werk, in vergelijking met wat ons te wachten staat wanneer we het akkoord in de praktijk brengen”.

Tusk benadrukte dat het akkoord ook vermeldt dat ngo’s op de Middellandse Zee “zich aan de wetten moeten houden en de operaties van de Libische kustwacht niet mogen verstoren”, en dat de EU daarnaast extra geld vrijmaakt voor Turkije en het Afrika Trustfonds. 

_{Lees verder onder de foto.}

De staats- en regeringsleiders spraken verder af dat de buitengrenzen van de Europese Unie beter bewaakt zullen worden. Daartoe zal Frontex, de Europese grensorganisatie, in omvang worden vertienvoudigd naar circa 10.000 douaniers. Ook werd besloten onderzoek te gaan doen naar het opzetten van ‘ontschepingsplatforms’ in Afrikaanse landen, zoals EU-president Tusk heeft voorgesteld. Uit zee geredde migranten kunnen daarnaartoe worden overgebracht. Dit komt feitelijk neer op het afsluiten van de migratieroute via de Middellandse Zee, net zoals in 2016 gebeurde in de Egeïsche Zee na de deal met Turkije. Rutte sprak dan ook van Turkije-achtige afspraken.

Maar aangezien zulke afspraken met de Afrikanen waarschijnlijk niet zo snel te verwezenlijken zijn (geen enkel Afrikaans land heeft nog interesse getoond om als gastheer op te treden) lijkt het erop dat de leiders voor de tussentijd een oplossing binnen de EU wilden vinden. Dat werd een Frans-Italiaans plan voor de zogeheten gecontroleerde (lees: gesloten) opvangcentra binnen de EU.

Frankrijk, Spanje en Malta zouden naar verluidt bereid zijn opvangcentra op hun grondgebied in te richten. Daar zullen oorlogsvluchtelingen worden gescheiden van economische migranten. De vluchtelingen mogen zich vestigen in een EU-lidstaat, de economische migranten moeten terug naar waar ze vandaan komen. Geen land kan worden gedwongen tot het bouwen van centra of het vestigen van vluchtelingen. Dat was niet aanvaardbaar voor de Visegrad-landen: Hongarije, Polen, Tsjechië en Slowakije. Alles gebeurt op basis van vrijwilligheid, staat in de bij het ochtendgloren gepubliceerde conclusies van het migratieberaad.

Italië

Italië had de top op scherp gezet. Conte dreigde alle besluiten te vetoën als er niet naar hem werd geluisterd. Onder de nieuwe populistische regering weigert het land nog langer op te draaien voor de opvang van het merendeel van de migranten uit Afrika. Zij eiste dat andere lidstaten de Italianen helpen en ontlasten, anders zou het schepen met uit zee geredde migranten blijven weren, waarmee de migratiecrisis in Europa totaal zou zijn. Italië krijgt nu hulp.

Ook de rechts-populistische Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken, Matteo Salvini, heeft zich positief uitgelaten over het akkoord: "Eindelijk is Europa genoodzaakt om over een Italiaans voorstel te discussiëren... (en) ten slotte is Italië niet langer geïsoleerd en is het teruggekeerd als een hoofdrolspeler".

Eerder vandaag had Salvini een lauwere reactie op de overeenkomst gegeven. Hij zei dat Italië "concrete verplichtingen" wilde zien en dat zijn land het meeste, maar lang niet alles, had gekregen van wat het wilde.

Op de top werd verder duidelijk dat de Duitse kanselier Merkel goede hoop heeft bilaterale akkoorden te kunnen sluiten over het terugsturen van asielzoekers die zich eerst elders hadden geregistreerd. Veel migranten reizen na aankomst in bijvoorbeeld Italië en Griekenland meteen door naar het populaire Duitsland, wat tegen de Europese (Dublin-)regels is. De CSU, Merkels Beierse zusterpartij en coalitiepartner, eist op straffe van een regeringscrisis dat hieraan een einde wordt gemaakt. In de conclusies staat dat alle lidstaten zich er nu toe hebben verplicht er alles te doen om dit doorreizen naar Duitsland tegen te gaan.

Grote druk

De druk was groot voor de leiders. Hun beraad ging over de vraag wat te doen met migranten die in gammele bootjes de Middellandse Zee proberen over te steken op zoek naar een nieuw leven in Europa. Maar in feite waren de leiders vannacht vooral bezig met het redden van elkaar en de EU zelf. Merkel waarschuwde dat zonder akkoord het voortbestaan van de EU in gevaar zou komen. Ze had het over buigen of barsten. 

Ook Tusk wees de leiders op de gevolgen van het uitblijven van een overeenkomst. "Het alternatief is een chaotische sluiting van de grenzen, ook in de EU, en toenemende conflicten tussen de lidstaten", zei Tusk. "Sommigen denken dat mijn voorstellen hard zijn. Maar geloof me, als we het hier niet over eens worden komen er pas echt harde voorstellen van echt harde mannen", waarschuwde Tusk in een verwijzing naar populistische, autoritaire leiders in Europa.

De Italiaanse premier Conte zei dat Italië zich niet meer met "woorden en verklaringen" zou laten afschepen. Hij dreigde met een veto over alles. Italië wilde hulp en kreeg dat ook.

Merkel moest eveneens met iets thuis komen om haar regering en kanselierschap te redden. De leiders van Spanje, Frankrijk, Griekenland, Finland en Luxemburg toonden zich donderdagmiddag bij aankomst op de top bereid de kanselier een reddingsboei toe te werpen. "Er zijn zoveel mensen die aangekomen zijn in andere landen en dan op weg gingen naar Duitsland. Ik begrijp dat Duitsland zegt: waarom moeten wij alles opvangen?", zei de Luxemburgse premier Xavier Bettel.

Merkel wil de CSU, die de hete adem van de rechts-populistishe AfD in de nek voelt, nu ervan overtuigen dat Europa inzake migratie niet het probleem is maar de oplossing. Of dat gaat lukken, moet zondag blijken bij overleg in Berlijn.

Michel: "Goed akkoord"

Premier Charles Michel (MR) spreekt van een goed akkoord. "Het is in grote lijnen de neerslag van de engagementen die ik in naam van de regering in het parlement ben aangegaan", stelt hij. "Het is een stap in de goede richting die ons toelaat verder te werken binnen het kader van de Schengenzone." Alle drie de principes die Michel verdedigde, zijn volgens hem in de tekst opgenomen: de bescherming van de Europese buitengrenzen, de samenwerking met Afrikaanse landen en een grotere solidariteit op Europees niveau.

Staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA) vindt dat er "stappen vooruit" zijn gezet, maar zegt dat de komende weken moet blijken hoe het akkoord in de praktijk kan worden omgezet. "Het principe is goed: er zal geen vrije doorstroming meer zijn in Europa, wat toch een van de grote problemen is", zei Francken vanmorgen op Radio 1.

Hij is ook tevreden dat er "eindelijk gepraat is over ngo-schepen op de Middellandse Zee". "Die moeten zich aan de regels houden", herhaalde Francken zijn standpunt.