Wie op zee wordt gered, moet onmiddellijk terug naar 'veilige gebieden in Noord-Afrika'

De leiders begonnen hun topoverleg over migratie in een crisissfeer. Bondskanselier Merkel zette de toon met de waarschuwing dat de EU in gevaar komt als de leiders geen akkoord bereiken over het indammen van de migratiestroom naar Europa. Ze sprak over een 'alles-of-niets'-topontmoeting met haar EU-collega's.

Ook Tusk toonde zich zeer bezorgd over het uitblijven van een akkoord, nadat de nieuwe Italiaanse premier met een veto dreigde. "Het alternatief is een chaotische sluiting van de grenzen, ook in de EU, en toenemende conflicten tussen de lidstaten", zei Tusk. "Sommigen denken dat mijn voorstellen hard zijn. Maar geloof me, als we het hier niet over eens worden, komen er pas echt harde voorstellen van echt harde mannen", waarschuwde Tusk. Hij zei niet op wie hij doelde, maar eerder verwees hij naar populistische, autoritaire leiders in Europa.

Bij het sluiten van deze krant was het overleg van de leiders nog volop bezig. Diplomaten durfden geen voorspelling te doen: noch over de eindtijd, noch over de afloop.

De leiders leken het echter eens over het terugvaren van in de Middellandse Zee geredde migranten naar veilige Noord-Afrikaanse landen. Dat moet migranten ontmoedigen om de door mensensmokkelaars georganiseerde oversteek in gammele bootjes naar Europa te maken. In 2016 sloot de EU de Egeïsche Zee op een soortgelijke manier af via een akkoord met Turkije.

Nog geen gastheren

EU-buitenlandchef Federica Mogherini zei klaar te staan om in overleg te treden met potentiële gastlanden en de Afrikaanse Unie. Vluchtelingenorganisaties UNHCR en IOM worden daarbij betrokken. De gastlanden kunnen rekenen op geld (Europa betaalt 6 miljard euro voor opvang van vluchtelingen in Turkije) en handelsvoordelen als ze opvangcentra huisvesten. Daar worden de asielaanvragen afgehandeld. Economische migranten moeten terug naar huis, vluchtelingen mogen Europa in. Tot nog toe heeft geen enkel Afrikaans land interesse getoond om als gastheer op te treden.

De leiders zijn voorts voorstander van een betere bewaking van de Europese buitengrenzen. De bestaande EU-organisatie daarvoor (Frontex) moet in omvang worden vertienvoudigd naar circa 10.000 douaniers. Het geld daarvoor komt uit het EU-budget. De leiders overwegen om een speciale, omvangrijke kredietlijn voor migratie in de nieuwe EU-begroting op te nemen.

Over een eerlijker verdeling van migranten over de EU-landen – nodig zolang de Afrikaanse opvangcentra er nog niet zijn – bestond echter nog geen begin van overeenstemming. Italië (waar de meeste migranten arriveren) eist dat alle lidstaten hun verantwoordelijkheid nemen. Italiaanse diplomaten spraken over een 'rode lijn', de Italiaanse premier dreigde de gebruikelijke slotverklaring van de EU-top te blokkeren. Voor Hongarije, Polen, Tsjechië en Slowakije zijn Brusselse asielquota taboe.

Duits Bondskanselier Angela Merkel zit een penibele situatie, omdat haar coalitiepartner CSU eist dat de grenzen dichtgaan voor migranten die via Italië en Oostenrijk naar Duitsland reizen. Ze hoopt met een Europees migratieakkoord Italië te overtuigen om migranten terug te nemen. Lukt dat niet, dan kan haar regering vallen of voert Duitsland grenscontroles is. Omdat andere landen dat voorbeeld zullen volgen, valt de grenzeloze interne markt dan uiteen.