Er is een migratieakkoord in Europa, maar er staat vooral heel veel niet in
Het wensdenken van de Europese regeringsleiders heeft vannacht geleid tot een akkoord over migratie. De kern: Europa sluit zijn grenzen voor illegale economische vluchtelingen. En er komen in Europa "gecontroleerde opvangcentra". Waar, voor wie en onder welk recht ze vallen – het is onduidelijk.
"Dit was het makkelijkste deel", zei EU-president Tusk deze middag over het migratieakkoord dat de Europese regeringsleiders sloten. Papier is immers geduldig, al was er een ouderwets marathondebat van 9 uur voor nodig om de leiders op één lijn te krijgen. Hun boodschap is helder: Europa sluit zijn grenzen voor illegale economische migranten. Na de Egeïsche Zee moet ook de Middellandse Zee als migratieroute worden afgesloten.
Wat vooral overheerste bij de leiders was opluchting dat er überhaupt een akkoord lag. Het debat vannacht was hard, complex en bij vlagen emotioneel: migratie splijt de lidstaten. Wat zich bovendien aan de vergadertafel wreekte, is dat het oude "leidersteam" uit de eurocrisis deels is vervangen door onervaren nieuwkomers als de Oostenrijkse kanselier Kurz, de Italiaanse premier Conte en de Spaanse premier Sánchez.
Daarnaast is EU-nestor bondskanselier Merkel in eigen land politiek verzwakt. De Franse president Macron nam dit keer de leiding, stellen diplomaten. Merkel waarschuwde vooraf dat zonder akkoord de hele EU uit elkaar kon vallen door overhaast ingevoerde grenscontroles. Niet vanwege de aantallen migranten op weg naar Europa – die zijn drastisch gedaald – maar vanwege problemen met de kiezer thuis.
Het akkoord is doordesemd – onvermijdelijk om de diepgaande meningsverschillen te overbruggen – van een ruime dosis wensdenken en vage formuleringen
Het akkoord is doordesemd – onvermijdelijk om de diepgaande meningsverschillen te overbruggen – van een ruime dosis wensdenken en vage formuleringen. "Constructieve ambiguïteit", heet dat in Brussels jargon. De "politieke doorbraak" die Tusk niettemin ontwaarde, zit in het duidelijk uitgesproken doel om migranten die in de Middellandse Zee worden opgepikt naar opvangcentra in Afrika te brengen. Daar wordt hun asielaanvraag dan afgehandeld. Helemaal nieuw is dit niet, het EU-Turkije-akkoord uit 2016 legde de basis en het Nederlandse kabinet kent dit idee sinds 2015 als "stip aan de horizon" van het asielbeleid. Maar voor het eerst schaart de hele EU zich erachter.
Lees verder onder de foto.
Hulpboten aan banden
"Dit is de effectiefste manier om het verdienmodel van de mensensmokkelaars te vernietigen", zei Tusk. "Het zal mensen ontmoedigen de oversteek nog te wagen." Vandaag verdronken volgens de Libische kustwacht zeker honderd migranten voor de Libische kust.
Om de Middellandse Zee-route af te sluiten, worden ook de vrijwilligersboten die migranten oppikken aan banden gelegd. Zij moeten voortaan strikt de orders van de Libische kustwacht volgen. Een eerdere vrijwillige gedragscode daartoe heeft niet gewerkt. Premier Rutte sprak eufemistisch over het "beschermen" van deze boten die inmiddels door Italië worden geweerd.
Het akkoord zegt niets over wat er met de aldaar erkende vluchtelingen gebeurt, noch met degenen die geen verblijfsvergunning krijgen
Maar daarmee houdt de duidelijkheid van het akkoord op. Waar in Noord-Afrika de opvangcentra komen, is een "kwestie van uitwerking". Datzelfde geldt voor wat de gastheren wordt geboden in ruil voor hun gastvrijheid. Het akkoord zegt niets over wat er met de aldaar erkende vluchtelingen gebeurt, noch met degenen die geen verblijfsvergunning krijgen.
Onduidelijkheid ook over een andere "noviteit" in het migratieakkoord: "gecontroleerde opvangcentra" in Europa voor migranten die arriveren zolang de Afrikaanse gastlanden op zich laten wachten. Waar komen ze, wat is "gecontroleerd", onder welk recht vallen ze, wie draait op voor de kosten? Het staat niet in de tekst. Ook niet wat het verschil is met de in 2015 opgezette "hotspots" in Italië en Griekenland (ook voor de opvang van asielzoekers) die niet goed functioneren. Wel meldt de tekst dat de lidstaten niet verplicht worden in de nieuwe centra erkende vluchtelingen op te nemen, een overwinning voor de Hongaarse premier Orbán die zich al drie jaar verzet tegen Brusselse asielquota.
Lees verder onder de foto.
Orbán wint
De leiders beloven ook meer geld en manschappen voor Frontex, de EU-organisatie die de bewaking van de Europese buitengrenzen coördineert. Maar hoeveel en wanneer, het was nog te vroeg om dat op te schrijven. "Er is een eerste stap gezet maar we hebben het probleem niet opgelost", erkende Rutte na afloop van het overleg met zijn EU-collega’s. "Het is te vroeg om van een succes te spreken", zei Tusk. "Alles hangt af van de uitwerking."
Linkse partijen in het Europees Parlement en sommige vluchtelingenorganisaties spreken over "het einde van het recht op asiel in Europa"
Het akkoord is een overwinning voor Orbán en zijn Oost-Europese vrienden (Polen, Slowakije, Tsjechië) alsook voor kanselier Kurz. Zij krijgen niet alleen zicht op de door hen gewenste migrantenopvang buiten Europa, ook de Brusselse asielquota lijken van de baan. Temeer daar besluiten over het Europese asielbeleid voortaan met "consensus" genomen zullen worden, elke leider krijgt dus een veto. Linkse partijen in het Europees Parlement en sommige vluchtelingenorganisaties spreken over "het einde van het recht op asiel in Europa".
De vraag is of Merkel het akkoord thuis kan verkopen. Zij wilde – onder druk van coalitiepartner CSU – voorkomen dat migranten die elders in Europa (vooral in Italië) aankomen, vervolgens doorreizen naar Duitsland. Het akkoord rept alleen over "nauwe samenwerking" tussen de landen om dit te voorkomen. vandaag toonden Griekenland en Spanje zich daartoe bereid, Italië vooralsnog niet.