Deze kunstwerken in de duinen tonen een kritische kijk op vluchtelingencrisis

Er loopt een groen, wat verwilderd wegje richting de eerste drie bunkers van domein Raversyde. Daarin staan evenveel kunstwerken. Het eerste is buiten al te horen. Door drie luidsprekers schalt het geluid van een merel, een idee van kunstenaar Herman Van Ingelgem. Want de merel door de speaker is geen merel, maar Sanel, een Bosnische jongen die in 1992 vluchtte, die een perfecte imitatie heeft opgenomen.

Ook Limbo, het videokunstwerk van Brusselaar Laurent Van Lancker, refereert aan vluchten. De film opent met beelden die op dit groene wegje gedraaid lijken. Het scheelt niet veel. Limbo werd 90 kilometer verderop gemaakt, in de ‘jungle’ van Calais. Een dag voor bulldozers het vluchtelingenkamp plat zouden gooien, legde Van Lancker vast wat er overbleef. Wat kleren, schoolboeken, een verdwaalde Lego-blok.

“Die site in Calais is gelijkaardig aan deze”, zegt Rolf Quaghebeur, directeur van Argos en curator van Un/settled. “Momenteel wordt ze daar weer toeristisch ontsloten. Noem het cynisch, of ongelukkig verwoord, maar de lokale conservator verkondigde onlangs blijf te zijn dat alles weer opgekuist is: 'Nu is er weer plaats voor migrerende vogels.' Dat zegt veel over onze samenleving.”

In vraag stellen

Eigenlijk is Un/settled het sluitstuk van een reeks expo’s van KAAP, Argos en Provinciedomein Raversyde, in het kader van de 14-18-herdenkingen. In 2014 was hier al Private Shelter, in 2016 Private Tag. Deze keer wordt er nog explicieter teruggekoppeld naar de wereld vandaag.

“We vroegen ons luidop af: hoe kunnen wij als witte, West-Europeanen nu over vluchten en ballingschap spreken”, zegt Quaghebeur. “Daarom hebben we gezocht naar representatie, zonder daarmee de ellende van een ander een exploiteren. Hoe wit of hoe cultuurgeïnteresseerd de bezoeker ook is, we willen hem even zijn eigen positie in vraag laten stellen. Soms conceptueel, maar vaak ook heel direct.”

Confronterend

Dat opzet wordt meteen duidelijk met de tijdelijke barak van Onbetaalbaar even verderop, die recht uit een kamp lijkt te komen. Binnenin draait de 360 graden-videoprojectie van Tracking the Subject, het gefilmde traject van een vluchteling. Aïlien Reyns en Marius Packbier vroegen gestrande mensen hier welke weg ze hadden afgelegd, om die dan in hun voetsporen opnieuw te doen en te documenteren.

In de duinen liggen soms boodschappen verstopt. Search and Destroy, bijvoorbeeld. De confronterende neonverlichting Vreemdelingen overal van het Franse collectief Claire Fontaine. Of de foto op billboardformaat van Meggy Rustamove, die verwijst naar La chambre van de overleden cineaste Chantal Akerman. Maar video is de hoofdbrok van Un/settled. 

Heel confronterend is Wonderland van de Turks-Koerdische kunstenaar Erkan Özgen. Daarin zien we de 13-jarige Mohammed die doofstom werd na zijn oorlogstrauma’s uit Kobani. Met bewegingen en klanken legt hij uit wat hij heeft meegemaakt. Het verhaal brengt de oorlog plots erg dichtbij, mede door de opstelling. Een klein scherm staat opgesteld in een oude schutstelling, maar is onderaan de trap al te zien, terwijl het geluid in de gang weerkaatst.

Ook een straffe video: The Distance Between Us van Jan Locus. Hij ging aan de slag met audiocassettes van een Belgische-Marokkaanse familie uit Molenbeek. De bandjes werden ooit als audiobrieven gestuurd naar het thuisland, omdat de eerste generatie hier vaak ongeletterd was. Locus monteert ze onder beelden van de eerste metrolijn in de hoofdstad, aangelegd door die eerste generatie gastarbeiders.

Bij ons vertrek horen we opnieuw de merelimpressie van Sanel. De echte vogels in het domein lijken te antwoorden op hun ingebeelde, gemigreerde soortgenoot. Maar uit hun getsjilp valt niet af te leiden of de nieuwkomer ook welkom is, of dat de inheemse vogels hier liever van #opkuisen doen.

Tot 11/11 in Atlantikwall en Natuurpark Raversyde (Oostende), unsettled.be