Aftersun is onzin en u moet ook smeren onder uw kleren: mythes en waarheden over zonnecrème

Verbranden: wat is het precies en kan het kwaad?

Er bestaat geen natuurlijk ‘schild’ tegen schade door ultravioletlicht. UVA (A staat voor aging, veroudering) en UVB-stralen (B van burn, verbranden) laten de huid verdrogen, verrimpelen en richten schade aan. Daar kan huidkanker door ontstaan. Jaarlijks krijgen 30.000 Belgen volgens de Stichting Tegen Kanker de diagnose huidkanker. Huidkanker komt voor in drie vormen: basaalcelcarcinoom, de minst kwaadaardige vorm, plaveiselcarcinoom en melanoom, de meest kwaadaardige vorm.

Smeren, kleren en weren, is daarom het devies. Smeren (elke twee uur) met zonnecrème van tenminste factor 30. Hoe hoger, hoe beter, maar tussen 30 en 50 is weinig verschil. Hoe vaak u precies moet smeren, is ook afhankelijk van de zonkracht. De zonkracht in België ligt zelden boven de 7 - al werd eerder deze maand in Ukkel een zonkracht van 9 opgemeten. Vanaf zonkracht 7 à 8 verbrandt uw huid al na tien minuten. 

Met welke factor moet ik me insmeren?

De factor geeft aan welk deel van de schadelijke UV-stralen uw huid bereikt. Dus factor 30 betekent dat slechts 1/30ste van de straling door de crème dringt. Vaak wordt de factor ook gebruikt om te berekenen hoe lang u in de zon kunt zitten zonder te verbranden. Als u normaal een kwartier kunt zonnen zonder te verbranden, dan kunt u met factor 4 bijvoorbeeld een uur blijven liggen. Alleen moet u oppassen met deze manier van rekenen, want vrijwel alle zonnecrème is na pakweg twee uur uitgewerkt. Dus zelfs met factor 50 kunt u geen hele dag veilig zonnen. 

Smeer vóórdat u de zon ingaat, en niet pas als de huid rood begint te worden. En smeer vooral overal, ook achter uw oren, in uw nek, onder uw kin. Maar misschien wel de belangrijkste boodschap: blijf tussen 12 en 3 uit de zon, ook als u goed bent ingesmeerd. Dat scheelt meteen 50 procent van alle UV-straling op een dag.

En hoeveel zonnecrème heb ik nu nodig?

Houd er rekening mee dat de beschermingsfactor omlaag gaat als u te dun smeert: factor 50 kan dan dalen naar 30. Voor het hele lijf is een borrelglaasje zonnecrème nodig om u goed te beschermen. 

Moet ik ook smeren onder mijn kleren?

Hoe dunner de kleding, hoe meer UVA-straling door de stof gaat. Spijkerstof blokkeert ultravioletlicht bijna volledig. Dikke kleren helpen om verbranding te voorkomen, en in de schaduw gaan zitten natuurlijk ook. Goede schaduw, want de zon prikt al gauw door het doek van een parasol.

Vooral T-shirtjes uit goedkope landen bieden gevoelige mensen niet altijd voldoende bescherming, blijkt uit Zwitsers onderzoek. Daar zijn op een zonnige dag in dertig steden vijfhonderd passanten van de straat geplukt en is de zonwerendheid van de kleding gemeten. In een kwart van de gevallen bood de kleding onvoldoende bescherming tegen de zon. 

Welke zonnecrèmes zijn het best?

Lotions of crèmes tegen zonnebrand houden de schadelijke ultraviolette straling van de zon tegen door die straling te reflecteren of te absorberen. In Europa zijn ruim 25 zonnefilters goedgekeurd; welke varianten een fabrikant gebruikt, hangt onder meer af van de samenstelling van de crème of olie die als basis dient. Het komt erop neer dat alle fabrikanten combinaties van dezelfde filters gebruiken, en die lijken sterk op elkaar. 

Organisaties als TestAankoop testen regelmatig zonnecrèmes en constateren dat goedkope en dure merken even effectief zijn. Dure merken smeren hooguit wat beter en ruiken lekkerder. U hoeft echt geen tientallen euro's uit te geven aan een crème. De beschermingsfactoren die op de producten staan, zijn gecontroleerd en kloppen.

Zitten er niet te veel chemische stoffen in zonnecrèmes?

Veel zonneproducten bevatten inderdaad chemische zonnefilters, chemische conserveermiddelen als parabenen en kleur- en geurstoffen. Die zijn best omstreden. Milieuorganisaties noemen parabenen kankerverwekkend, maar de Stichting tegen Kanker ziet geen bezwaar. Een oorzakelijk verband is niet aangetoond, en eventuele nadelen wegen niet op tegen de kleinere kans op huidkanker. Ook over eventuele nadelige gezondheidseffecten van nanodeeltjes is nog niets echt bewezen. Voor natuurlijke parfums en filters kunt u net zo allergisch zijn als voor chemische.

Er zijn ook 'natuurlijke' zonnefilters. Vaak worden de natuurlijke mineralen titanium- of zinkoxide gebruikt. Die leggen een dun beschermend laagje op de huid. Maar om een wit waasje tegen te gaan, worden ze soms tot nanodeeltjes verwerkt. De beschermingsvoordelen wegen waarschijnlijk op tegen de - eventuele - nadelen. 

Hoe waterbestendig is waterbestendige zonnecrème nu echt?

Waterbestendig is een zeer relatief begrip. Ook al staat er waterresistent op het flesje, u kunt niet de hele dag ongeoorloofd het water in en uit. Een deel van de crème spoelt er in het water af. Hoeveel dat is? Daarvoor blijken er regels te zijn van Cosmetics Europe, de overkoepelende organisatie van de cosmeticabranche. Een zonnecrème mag waterbestendig heten als 50 procent van de oorspronkelijke zonbeschermingsfactor nog aanwezig is nadat proefpersonen twee keer twintig minuten in een verwarmd bad hebben gezeten.

En na twee keer twintig minuten wilde borstcrawl, bommetjes vanaf de duikplank, watergevechten, glijbaanpirouettes en andere representatieve strandactiviteiten? Dan zal er nog minder beschermende crème overblijven dan na de badtest. En dan hebben we het nog niet eens gehad over de schurende handelingen buiten het water die de zonnecrème wegvegen: het afdrogen met een handdoek, een T-shirt aan en uit trekken. Hoeveel crème er daarna nog op uw huid zit, is haast niet na te gaan. Dik smeren en regelmatig herhalen is het advies. Het merk en de prijs van de zonnecrème maken daarbij niets uit: Kruidvats eigen merk is net zo goed als L’Oréal. 

Kan die aangebroken fles zonnemelk nog een jaartje mee?

Houdt u na uw vakantie een fles over, dan kán die soms nog een jaartje mee. De Nederlandse Consumentenbond liet ooit vier geopende zonnebrandmiddelen overwinteren en concludeerde dat ze een jaar later nog even goed beschermden. Die middelen werden alleen wel bewaard bij kamertemperatuur en lagen niet een week lang onder een strandstoel bij 40 graden. Warmte en zand kunnen de werking van de filter beïnvloeden. Ongeopend en koel bewaard blijven producten ongeveer drie jaar goed, eenmaal geopend vaak nog ongeveer een jaar. Het logo op de fles geeft daarover uitsluitsel. 

Oh nee, toch verbrand! Heeft het zin om met aftersun te smeren?

Nee, de lichtblauw gekleurde aftersun is een slim marketingproduct dat niets anders doet dan een andere crème. In het beste geval. Meestal verschillen de ingrediënten niet veel van een gewone bodylotion. Maar ze bevatten soms ook irriterende ingrediënten, zoals alcohol of menthol. Die houden de receptoren in de huid een beetje voor de gek, waardoor de verhitting minder gevoeld wordt. Maar ze kunnen de huid ook uitdrogen of irriteren, waardoor u langer met een pijnlijke rode huid blijft zitten.

Bovendien bevat aftersun vaak veel te weinig vet. Wat u eigenlijk moet hebben, is een zalf. Crème is vloeibaarder en wordt sneller opgenomen door de huid. Het vetpercentage is lager, er zit meer water in. Zalf, op basis van vaseline, is vettiger en zorgt voor de meeste vochtinbreng. Bij ernstige gevallen van verbranding door de zon, schrijven dermatologen soms een hormooncrème voor met hydrocortisonen. Dat remt de ontstekingsreactie, maar u kunt het niet te lang achter elkaar gebruiken, omdat het de opperhuid verdunt. Daarom is het ook alleen op voorschrift verkrijgbaar.

Leuk, al die tips, maar bezorgt zonnecrème me geen vitamine D-tekort?

Om verbranding en huidkanker te voorkomen smeren we ons, als het goed is, massaal in met zonnecrème. Maar de UVB-straling die onze huid beschadigt, maakt toch ook vitamine D aan die we nodig hebben voor sterke botten? Ja, maar bakken in de brandende zon is helemaal geen voorwaarde voor vitamine D-aanmaak. Als u wekelijks drie keer een kwartier met uw gezicht en uw handen in de zon komt, krijgt u al genoeg vitamine D binnen. Ook op een bewolkte dag en ook als u ingesmeerd bent. De crème blokkeert wel iets van de UV-B, maar u moet wel heel dik smeren wil er niets meer doordringen.