Stel: u bent burgemeester van een Belgische gemeente en er valt een dodelijk slachtoffer bij een verkeersongeluk op uw grondgebied. De dader wijt het aan de slechte straatverlichting, dus mag ú het gaan uitleggen aan de strafrechter. Het overkwam wijlen Dirk Bisschop (CD&V) in 2006, als burgemeester van Damme. Twee jaar later werd Marc De Pauw (Open VLD), de burgemeester van Destelbergen, gedagvaard omdat er tijdens een wielerwedstrijd iemand over het parcours liep, waardoor drie renners vielen. Recenter was er een strafklacht tegen zowel de burgemeester als het schepencollege van Kortenberg, nadat een kindje zwaargewond was geraakt op een speelplein.

Of het nu gaat om putten in de weg of loslopende honden: wie een strafzaak wil aanspannen, kan zich niet tot de gemeente of het OCMW richten, want zij genieten strafrechtelijke immuniteit. In de praktijk is het dus de mandataris – veelal de burgemeester – die persoonlijk aansprakelijk wordt gesteld. De filosofie daarachter: de wetgever wilde niet dat politieke rekeningen voor de strafrechter uitgevochten werden. Andere rechtspersonen, zoals bedrijven of verenigingen, zijn niet immuun.

Tijd dat ook de overheid strafbaar wordt, luidt het al jaren. Verschillende partijen stelden de voorbije regeerperiodes wetsvoorstellen op, de Raad van State gaf drie jaar geleden al zijn fiat, maar het leek maar niet te lukken. Tot vandaag. In het parlement wordt een meerderheidsvoorstel van ­Kamerleden Raf Terwingen (CD&V), Vincent Van Quickenborne (Open VLD) en Koenraad Degroote (N-VA) goedgekeurd.

Politieke perikelenDe Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) reageert tevreden. ‘Wij zijn al heel lang vragende partij om de regeling aan te passen’, zegt woordvoerster Nathalie Debast. ‘Zulke processen kunnen een burgemeester die geen persoonlijke verantwoordelijkheid draagt enorm bezwaren. Denk aan Damme, dat was een bijzonder pijnlijke zaak. Let wel: het mag niet om bestuursfouten gaan.’

Dat er nu pas een wet is, is te wijten aan politieke perikelen. Eerst zaten Vlamingen en Franstaligen niet op dezelfde lijn, daarna bleek er geen eensgezindheid binnen de huidige meerderheid. Enigszins onverwacht is men er nu toch uitgeraakt.

‘De situatie waarbij een overheid die regels uitvaardigt en handhaaft, zich niet moest verantwoorden voor de strafrechter was niet langer houdbaar’, zegt Raf Terwingen. ‘Het is aan het openbaar ministerie om te zeggen wie gedagvaard wordt, en aan de rechter om te oordelen.’

Volgens zijn liberale collega Van Quickenborne zal de wet over drie jaar geëvalueerd worden. ‘We willen immers weten of de nieuwe wettelijke regeling ook effectief onbillijke vervolging van lokale mandatarissen uit de wereld helpt. Die mandatarissen moeten met een gerust hart hun mandaat kunnen opnemen, zonder de dreiging van een rechtszaak tegen hen persoonlijk bij elk gat in de weg.’

Symbolische strafOm te vermijden dat er moedwillig een regen aan strafklachten ingediend wordt, als een soort ‘politiek wapen’, zullen gemeenten slechts symbolisch gestraft worden met een eenvoudige schuldigverklaring, voegt Kamerlid Koenraad Degroote eraan toe. ‘Bovendien kunnen strafrechtelijke boetes een aanzienlijke budgettaire weerslag hebben op de gemeentekas, zeker in kleinere gemeenten. Het voordeel voor de slachtoffers is dat ze op die manier gemakkelijker vergoed kunnen worden voor de geleden schade, want ze zullen niet meer zélf de bewijslast moeten dragen.’

Het zal ook mogelijk worden om zowel een natuurlijke persoon als een rechtspersoon te dagvaarden voor hetzelfde feit.