IVF-behandeling moet noordelijke witte neushoorn van uitsterven behoeden
Kan de meest bedreigde diersoort op aarde, de noordelijke witte neushoorn, voor uitsterven worden behoed? Wetenschappers zeggen dat ze een stap in de goede richting hebben gezet door in het lab embryo’s te maken met ingevroren zaadcellen van overleden mannelijke neushoorns. Ze hopen met een IVF-behandeling voor nakomelingen te zorgen.
Van de noordelijke witte neushoorn zijn op dit moment nog maar twee vrouwtjes in leven: een moeder en haar dochter. Ze verblijven in een natuurpark in Kenia. Het laatste mannetje van deze soort, Sudan genaamd, overleed in maart dit jaar. Hij was 45 jaar oud. Er is nog een beperkte hoeveelheid sperma van hem voorhanden – ingevroren in rietjes.
Sudan, het laatste mannetje van deze soort, overleed in maart dit jaar
Onderzoekers uit Duitsland, Italië en Tsjechië willen van de twee laatste vrouwtjes eicellen oogsten en die bevruchten met zaadcellen van overleden mannelijke soortgenoten. Daarmee moeten embryo’s worden gekweekt die bij een draagmoeder zullen worden geplaatst. De twee overlevende vrouwtjes kunnen zelf geen zwangerschap volbrengen. ‘We hopen dat binnen drie jaar het eerste kalf zal worden geboren’, zegt eerste onderzoeker Thomas Hildebrandt van het Leibniz Institute for Zoo and Wildlife Research.
De wetenschappers, die hun bevindingen publiceerden in Nature Communications, zijn erin geslaagd met zaadcellen van noordelijke witte neushoorns en eicellen van een ondersoort – de zuidelijke witte neushoorn –embryo’s te maken. Deze hybride embryo’s hebben ze ingevroren. Met dezelfde techniek willen ze een embryo kweken uit zaadcellen van niet meer levende noordelijke witte neushoorns en eicellen van de twee nog levende soortgenoten. Dat ‘zuivere’ embryo zou zich vervolgens bij een draagmoeder – een zuidelijke witte neushoorn - verder moeten ontwikkelen.
Een van de obstakels die moet worden overwonnen is het oogsten van de eicellen bij de vrouwtjes in Kenia. Daarvoor ontwikkelden de onderzoekers een speciaal soort spies, waarmee ze de eierstokken kunnen bereiken om de eicellen te oogsten. Dit procedé pasten ze met succes toe bij een zuidelijke witte neushoorn. Hildebrandt en zijn team hopen deze ingewikkelde ingreep te herhalen bij de twee vrouwtjes in Kenia.
Belangrijke stap
De onderzoekers hebben een belangrijke stap gezet, oordeelt Bart Gadella, universitair hoofddocent bij de faculteit diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht. Maar het is volgens hem nog geen uitgemaakte zaak dat de IVF-behandeling, die eerder met succes is toegepast bij paarden, ook gaat lukken bij neushoorns. ‘Dat moet al doende worden bewezen.’ Het is de vraag of de eitjes van de vrouwtjes vruchtbaar zijn. Hij wijst tevens op de risico’s van het oogsten van eicellen bij de neushoorns. ‘Dat is een belastende ingreep. Zeker bij grote dieren die onder narcose moeten worden gebracht.’
Ook moet worden afgewacht of de zwangerschap van de draagmoeder na overbrenging van het embryo succesvol zal verlopen en dit vruchtbare nakomelingen gaat opleveren. Gadella: ‘Als die er eenmaal zijn dan is hun genetische variatie beperkt en is het nog maar de vraag of de soort daarmee is gered. Wel kan met dit en toekomstig onderzoek het genetisch materiaal van de noordelijke ondersoort in stand worden gehouden. Dat kan van belang zijn voor de genetische diversiteit van de witte neushoorns in het algemeen.’
Lange weg
Voortplantingsdeskundige Cyriel Ververs van de Universiteit Gent spreekt van een mooie techniek, maar tempert de verwachtingen. ‘Het is een lange weg van een ingevroren embryo naar een levend dier, laat staan naar een volledige populatie.’ Ververs vreest dat de methode te laat komt voor de noordelijke witte neushoorn, vanwege het beperkte aantal nog levende dieren en het beperkte genetisch materiaal dat de onderzoekers ter beschikking staat. ‘Voor de noordelijke witte neushoorn is dit geen succesverhaal voor de lange termijn.’
‘Het is een lange weg van een ingevroren embryo naar een levend dier, laat staan naar een volledige populatie.’
De methode kan wel soelaas bieden voor neushoorns die ook worden bedreigd, maar waarvan nog grotere aantallen in leven zijn. Zoals de zuidelijke witte neushoorn, de Sumatraanse en de Javaanse neushoorn. Maar de beste manier om deze bedreigde dieren te redden is het aan banden leggen van stroperij en het in stand houden van hun leefomgeving, aldus Ververs.