Na 2 jaar zitten onderhandelingen nog altijd in beginfase: hoe ver staat het nu eigenlijk met de brexit?

Eerst even schetsen wat vandaag op de agenda staat: de Britse regering moet een plan voorleggen aan de Europese Unie over hoe ze de toekomstige relatie ziet tussen het Verenigd Koninkrijk en de EU.  En de tijd dringt, want de datum waarop het VK uit de EU stapt, komt met rasse schreden dichterbij: 29 maart 2019 is het zover.

Het probleem is dat de Britse regering zelf nog geen knopen heeft doorgehakt en dat is onder meer te wijten aan de onenigheid tussen de "brexiteers" en de gematigden binnen het kabinet. Omdat May beseft dat er tijdens het overleg vandaag wel eens harde woorden zouden kunnen vallen, heeft ze haar ministers ontboden in haar landgoed Chequers, ver weg van Londen en de camera's. De locatie van het overleg is dus veelzeggend: 

(lees verder onder de video)

Maar er is de afgelopen twee jaar al zoveel gezegd en geschreven over de brexit, dat u mogelijk het spoor bijster bent.  We zetten daarom alles nog eens op een rij: 

In de beginfase. Zelfs na twee jaar. Er is nog niets getekend, geen uittredingsakkoord, laat staan een handelsakkoord. Er is alleen een akkoord ondertekend waarin staat dat ze met elkaar akkoord zullen gaan. En dat er na de brexit (29 maart 2019) een overgangsperiode komt waarbij alles bij het oude blijft: dat het Verenigd Koninkrijk de Europese regels zal blijven volgen en zijn bijdrage zal blijven betalen, zonder dat het evenwel iets in Brussel in de pap te brokken zal hebben.

In de herfst zou het uittredingsakkoord er moeten zijn. Niet alleen moet het Britse parlement dat goedkeuren, ook de Europese leiders en het Europees Parlement moeten er hun goedkeuring aan hechten. Als dat allemaal achter de rug is, is de weg vrij voor het Verenigd Koninkrijk om op 29 maart de Europese Unie zonder veel kleerscheuren te verlaten. Als dat niet het geval is, “crasht” het Verenigd Koninkrijk eruit, eind maart. Zonder uittredingsakkoord en zonder handelsverdrag. Eerste minister Theresa May houdt vol dat dat geen probleem zal zijn, maar in werkelijkheid weet ze beter.

Bij de onderhandelingen rezen drie grote problemen. Een eerste was de vrijkoopsom die de Europese Unie aan het Verenigd Koninkrijk oplegde, noem het een soort alimentatiegeld. Daar is nu overeenstemming over. Een tweede struikelsteen is de grens tussen de Republiek Ierland en Noord-Ierland, een deel van het Verenigd Koninkrijk. Een derde was het lot van de Europese onderdanen in het Verenigd Koninkrijk.

De grens tussen de Ierse Republiek en Noord-Ierland is op dit moment zo goed als onbestaand. Of beter: onzichtbaar. Je merkt er niets van wanneer je van het ene naar het andere land rijdt. De Europese Unie wil dat dat na de brexit zo blijft. De Britse regering wil dat ook, maar kan niet duidelijk maken hoe ze zal vermijden dat er een harde grens, met controles, wachthuisjes en slagbomen komt. Daarnaast is er ook de symbolische waarde van die grens: voor Ieren uit de Republiek en Noord-Ierse (katholieke) nationalisten is een grens tussen de twee landen onaanvaardbaar. Als het Verenigd Koninkrijk geen oplossing vindt voor het probleem, dan zal de Ierse Republiek het de Britten, via de Europese Unie, bijzonder lastig maken.

Nee. Dat zegt eerste minister Theresa May. Maar Theresa May zegt zoveel. Ze houdt vol dat wie op de dag van de brexit (29 maart 2018) al vijf jaar lang in het Verenigd Koninkrijk verblijft, er zal mogen blijven. Het wordt een eenvoudige procedure, zegt ze.

Toch maken veel Europeanen zich zorgen. Bewijzen dat je in het land verblijft, is niet altijd eenvoudig. Laat staan bewijzen dat je er al jarenlang verblijft. Het Verenigd Koninkrijk heeft geen bevolkingsregister, dus ben je aangewezen op attesten. Van je vroegere school, van je werkgever of vroegere werkgevers, enz. Die attesten bemachtigen kan een hele klus zijn. De manier waarop de overheid de voorbije jaren is omgesprongen met (legale) immigranten uit de Caraïben voorspelt weinig goeds. Tientallen van hen zijn het land uitgezet, zelfs al woonden ze al tientallen jaren in het Verenigd Koninkrijk.

Nog eens premier May: nee. Maar ook hier geldt: May zegt zoveel… Honderdduizend betogers eisten op 23 juni jongstleden "a people's vote", een referendum over de vraag of de Brit het uittredingsakkoord goedkeurt of verwerpt. Niet zozeer een vraag dus of het land de Europese Unie moet verlaten, als wel een vraag over de inhoud van het uittredingsakkoord. De kans dat zo’n referendum er komt, is klein maar niet geheel onbestaand.

Het Verenigd Koninkrijk maakt op dit moment nog altijd deel uit van de Europese Unie. Dus zijn de gevolgen van de brexit nog niet voelbaar. Toch merk je dat de Britse ondernemers en de buitenlandse investeerders zich langzaamaan aan het indekken zijn.

Vliegtuigbouwer Airbus waarschuwde er al voor dat hij eraan denkt om het land te verlaten, en autobouwer BMW laat dezelfde geluiden horen. Het bedrijfsleven houdt niet van onzekerheid, en dat is de situatie waarin het zich nu bevindt. Twee jaar geleden behoorde het Verenigd Koninkrijk tot de snelst groeiende economieën van de EU. Nu niet meer. Het bedrijfsleven houdt de adem in.

In ieder geval zullen de douaneformaliteiten een rem zijn op de handel. Voor grote bedrijven die nu al buiten de EU exporteren hoeft dat niet onmiddellijk een groot probleem te zijn, maar kleine ondernemingen kunnen in de problemen komen.

De douaneformaliteiten zijn notoir ingewikkeld, en het is zeer de vraag of de kleine ondernemingen daar voldoende kennis voor in huis hebben. Veel van die ondernemingen situeren zich in de voedingsnijverheid, en de controle op de voedselveiligheid zal hoe dan ook grondig gebeuren. Bovendien kunnen oplopende wachttijden in de havens tot hogere transportkosten leiden.

Het mag al een wonder heten dat ze het zolang volgehouden heeft. Er gaat geen week voorbij zonder dat een hoogoplopende ruzie in haar regering de krantenkoppen haalt, en veel is er niet nodig om de hele zaak te doen instorten. Haar onbeslistheid drijft zowel de brexiteers als de antibrexiteers in haar kabinet tot wanhoop. Er zijn genoeg kandidaten om de baan over te nemen, maar niet nu. Boris Johnson e.a. willen wel premier worden, maar laten liever eerst Theresa May de kastanjes uit het brexitvuur halen.

De meeste Schotten stemden in 2016 tegen de brexit, en kort daarna dreigde de Schotse minister-president Nicola Sturgeon met een onafhankelijkheidreferendum. Intussen is het aan dat front merkwaardig stil geworden. Het gevoel is dat Sturgeon de kat uit de boom kijkt.

Vóór ze beslist om zich aan een nieuw onafhankelijkheidsreferendum te wagen, zal ze vrijwel zeker willen zijn dat winst een haalbare kaart is. Mocht ze zo’n referendum verliezen, dan weet ze dat Schotse onafhankelijkheid voor tientallen jaren van de agenda verdwijnt. En als Schotse nationalist wil ze dat niet meemaken. Intussen is in Schotland wel het besef gegroeid dat niet de EU maar wel Engeland zijn belangrijkste handelspartner is.