Onderzoekers van onder andere de Harvard-universiteit brengen de ontwikkeling van een vaccin tegen hiv in een nieuwe fase. Na succesvolle testen op apen, wordt het vaccin nu getest op mensen in een grootschalig klinisch onderzoek. Dat staat in het Amerikaanse wetenschappelijke tijdschrift The Lancet.

‘Een belangrijke studie’, zegt Kevin Ariën, hoofd Virologie van het Instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen. ‘In de vorige fase heeft men het vaccin getest op apen die werden blootgesteld aan een apenvariant van hiv. Het vaccin bleek goed te werken: er was 67% minder apen besmet in vergelijking met de controlegroep.’ Ariën wijst erop dat die goede cijfers niets garanderen voor het effect op mensen.

In de vorige fase hebben de onderzoekers het vaccin al op mensen getest, maar dan om na te gaan wat de beste dosering was en of er ongewenste bijwerkingen waren. ‘Nu heeft men de zekerheid dat het geen schade toebrengt. De volgende stap is onderzoeken of het nu echt en goed werkt bij mensen.’

Mozaïek-vaccinIs dit vaccin nu dé heilige graal? Zeger Debyser, hoofd ­Moleculaire Virologie en Gen­therapie (KU Leuven), vindt het een mooie wetenschappelijke stap vooruit. ‘Maar het is moeilijk om het resultaat te voorspellen.’ Debyser verwijst naar het veelbelovende vaccin RV 144, dat in de jaren 2000 in Thailand werd getest op mensen. Toen bleek het protectieniveau 30%: goed, maar niet goed genoeg om het breed te verspreiden. ‘Echt goed nieuws zou dus zijn dat het vaccin beter werkt dan het vaccin dat in Thailand is getest,’ vindt Debyser.

Ariën sluit zich daarbij aan: ‘RV144 was een absoluut monument binnen het hiv-vaccin­onderzoek. Maar de protectiegraad was te laag om het vaccin uit te rollen voor een land of een regio. Een aanvaardbaar protectieniveau bedraagt toch minstens 70%.’Volgens Ariën heeft het nieuwe vaccin de verdienste dat het om een ‘mozaïek-vaccin’ gaat. ‘De vorige vaccins waren voornamelijk gericht op de variatie sub­type b, die vooral in het Westen voorkomt. Het nieuwe vaccin covert een groter aantal hiv subtypes.’

Opgedroogde fondsenHet nieuws rond het vaccin komt op een moment dat de internationale aandacht voor hiv verslapt, zeggen Debyser en ­Ariën. ‘De laatste vijf jaar zien we de fondsen opdrogen,’ zegt Debyser.

Ariën sluit zich aan: ‘Na meer dan 35 jaar onderzoek weten we nog altijd niet wat ons immuunsysteem moet doen om hiv onder controle te houden. De genetische diversiteit van het virus is ook groot: het muteert heel snel en heeft veel varianten. Dat maakt het zo moeilijk om tot een oplossing te komen.’

Ariën vraagt meer financiële middelen: ‘In zuidelijk Afrika heeft nog steeds meer dan de helft van de seropositieven geen toegang tot een behandeling.’

Volgens Debyser creëert de bestaande medicatie een vals gevoel van veiligheid. ‘De hoogdringendheid lijkt minder, maar het aantal mensen met hiv blijft wel stijgen. In Afrika leidt hiv nog tot veel doden. Ook mensen die hier leven met hiv willen er van bevrijd worden.’Staan we desondanks aan de vooravond van een doorbraak? ‘Het vaccin heeft potentieel’, zegt Ariën. Debyser wil misplaatste hoop temperen: ‘Dit vaccin kan evengoed falen. We weten het eigenlijk gewoon niet.’