Door Trump dringt zich de vraag op: kan Europa militair zonder Amerika?

Europa heeft zo lang voor zijn veiligheid op Amerika geleund, is het militair sterk genoeg om zonder Amerikanen een Russische dreiging te weerstaan? Daarover breekt men zich in Europa het hoofd, zij het niet hardop. Spreek niet openlijk over datgene wat je vreest, anders roep je het over jezelf af, een bekende menselijke reflex.

Populistische Disrupter

Maar Donald Trump laat zich niet zo gemakkelijk wegdenken. De Populistische Disrupter rukt als een strak geföhnde hoogblonde Simson aan de zuilen van het bestaande. Hij gelooft niet in bondgenootschappen, bevestigde mokkend de NAVO-bijstandsverplichting en dreigt Ameri­kaanse troepen uit Duitsland terug te trekken.

Dat laatste kan een onderhandelingstactiek zijn om de Europeanen op de NAVO-top van vandaag en morgen aan te porren om hun defensiebegrotingen te verhogen tot 2 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Rond Trump bevinden zich ministers, James Mattis van Defensie en Mike Pompeo van Buitenlandse Zaken, die de NAVO zeer toegewijd zijn.

Toch zijn de Europese regeringen niet gerust. Trump mag dan onvoorspelbaar zijn, in de uitvoering van zijn verkiezingsbeloftes is hij verpletterend consistent. Zijn kiezers in de verarmde industriestaten en het conservatieve zuiden van Amerika zijn niet bezig met de andere kant de wereld, zei de Amerikaanse consultant John Hulsman op een NAVO-seminar in Den Haag. “De internationale orde interesseert deze mensen geen zier.” Wel vinden ze het onverteerbaar dat die orde Amerikanen laat bloeden voor andermans veiligheid. “Die 2 procent gaat niet over geld, maar over eerlijkheid.”

Europeanen mogen dat zien als een simplistische voorstelling van zaken, Trump niet. Hoever hij zal gaan, weet niemand, maar dit dwingt de bondgenoten na te denken over het ondenkbare: een Europa zonder Amerikaanse veiligheidsparaplu. De Duitse kanselier Angela Merkel heeft de marsorder gegeven: Europa moet zijn lot meer in eigen handen nemen.

De vraag is wat Europa in zijn eentje militair waard is. Niet veel, zo lijkt het voor wie de berichten leest over Duitse militairen die tijdens NAVO-oefeningen bezemstelen op hun pantserwagens binden omdat machinegeweren ontbreken. “Onze schepen varen niet, onze tanks schieten niet en onze vliegtuigen vliegen niet”, zegt de Duitse denktankexpert Roland Freudenstein.

Dit bevestigt het oude beeld: Amerika en Europa verhouden zich tot elkaar als Sparta tot Athene. Daar zijn geopolitieke, historische en culturele redenen voor. Amerika wil een supermogendheid zijn, Europa niet. Amerika bleef al 150 jaar gevrijwaard van oorlog op eigen grondgebied, Europa was het slagveld in twee verwoestende wereldoorlogen. Uitgeput gaf het na 1945 voorrang aan de wederopbouw en het optuigen van verzorgingsstaten als buffer tegen radicale volksbewegingen. Voor zijn externe veiligheid zocht het graag dekking bij de VS.

Stoere VS, slap Europa

Niet dat de Europeanen niks deden. Ze hadden grote dienstplichtigenlegers. Niettemin bleef het beeld van een stoer Amerika en een slap Europa. De gretigheid waarmee zij na het wegvallen van de Sovjet-vijand het vredesdividend incasseerden, hielp niet. Er werd gesneden in vuurkracht, het ‘ijzer’ werd van de hand gedaan. De dienstplichtigenlegers werden omgevormd tot compacte beroepsstrijdkrachten.

Het accent lag niet meer op het verdedigen van het eigen grondgebied, maar op het uitvoeren van overzeese missies, zoals in Afghanistan. De Duitse strijdkrachten hebben nog 180.000 manschappen in actieve dienst. Er zijn tekorten aan tankvliegtuigen, satellieten, drones, munitie, etc.

En dat op een moment dat de Europeanen in de tang zitten bij de twee mannen die elkaar maandag ontmoeten in Helsinki: Trump en de Russische president Poetin. De een zaait twijfel over de Amerikaanse veiligheidsgarantie voor Europa, de ander heeft in 2014 met zijn inlijving van de Krim van Rusland weer een potentiële vijand gemaakt.

Stel nu het hypothetische geval dat de Russen militair wat zouden willen ondernemen tegen de Europese landen. Wat kunnen die dan zonder Amerikanen? Dick Zandee van het Clingendael-instituut: “Niet een aanval op de Baltische staten tegenhouden. Maar een offensief tegen heel Europa ligt moeilijker voor de Russen.” Europa staat volgens hem niet helemaal met lege handen. Het beschikt over wapens in het hogere geweldspectrum, de Fransen en Britten hebben kernwapens. Het is allemaal niet zo veel als de Amerikanen, maar genoeg om Rusland af te schrikken.

Het potentieel is er. Als je de defensiebudgetten van alle lidstaten van de Europese Unie bij elkaar optelt, beschikt Europa over het op een na grootste defensiebudget in de wereld, zelfs als je Groot-Brittannië niet meer meetelt. Zou Duitsland 2 procent van zijn bbp gaan besteden aan defensie, dan is alleen al de Duitse defensiebegroting groter dan de Russische, zegt Jamie Shea van de NAVO.

Soldaatje spelen

Een probleem aan Europese kant is dat veel landen voor zichzelf soldaatje willen spelen. Dat leidt tot versnippering, dubbel werk, geldverspilling en materieeltekorten. De Europese luchtmachten vliegen met twintig soorten gevechtsvliegtuigen, de Amerikanen met zes. De EU probeert een einde te maken aan deze verbrokkeling. Door Trump, Poetin en de brexit is er het urgente gevoel dat Europa ‘strategische autonomie’ moet verwerven.

Voor Shea gaat het niet hard genoeg. “Europa is de enige regio in de wereld die zichzelf niet kan verdedigen.” Een westerse diplomaat relativeert die boude stelling. Shea heeft volgens hem als NAVO-veteraan en atlanticus geen oog voor de structurele verwijdering die zich sinds het verdwijnen van de Sovjet-vijand aan het voltrekken is tussen Europa en Amerika. Bush kreeg voor de Irak-oorlog niet de steun van Frankrijk en Duitsland, Obama nam de draai naar Azië. Trump maakt veel lawaai waardoor het lijkt alsof hij een breuk vertegenwoordigt, maar in feite is hij de voortzetting van iets wat al gaande was. Reeds voor hem besefte Europa dat het meer voor zichzelf moet zorgen. Er moet hard gewerkt worden aan een Europese defensiemacht die haar mannetje staat. “Maar die hoeft niet hetzelfde te worden als de NAVO maar dan zonder de VS”, zegt de diplomaat nog.

Rusland kan wel porren en klieren met zijn cyberacties, trollenfabrieken en gifgasaanslagen, maar er moet geen nieuwe Sovjet-Unie van worden gemaakt. “Het heeft niet de middelen om West-Europa te bedreigen. We zijn niet weerloos.”