Is Duitsland (of Europa) "de gevangene van Rusland" inzake de aanvoer van aardgas?

Het was vanochtend een bizar gesprek aan de ontbijttafel tussen de Amerikaanse president Trump en Jens Stoltenberg, de secretaris-generaal van de NAVO. Veel beleefdheden werden er niet uitgewisseld, wel verwijten.

Zo viel Trump de NAVO niet direct aan, wel Duitsland dat volgens hem "de gevangene van Rusland" is omdat het land veel aardgas uit Rusland invoert en daar afhankelijk van is. De VS betaalt miljarden dollars meer dan de Europese bondgenoten aan defensie, terwijl Duitsland dan weer miljarden dollars betaalt aan Rusland voor aardgas. Vervang Duitsland door Europa en u begrijpt waar president Trump naartoe wil.

Ook bij zijn vorige bezoek aan de NAVO vorig jaar had Trump de Europese bondgenoten de mantel uitgeveegd omdat de meeste lidstaten niet de beoogde drempel van 2% van hun bbp investeren in defensie.

Duitsland is met zijn grote industrie en talrijke gezinnen de grootste verbruiker van aardgas in Europa. Zowat 40% van dat aardgas komt inderdaad uit Rusland, 29% uit Nederland (wat binnenkort fors vermindert), 21% uit Noorwegen en de rest uit andere landen of eigen productie. Vorig jaar betaalde Duitsland 22,6 miljard euro voor dat Russisch aardgas.

Die Russische import verschilt van EU-lidstaat tot EU-lidstaat, maar voor de hele Europese Unie zijn die percentages vergelijkbaar met die in Duitsland. Zo haalt de EU als blok 40% van het aardgas uit Rusland tegenover 25% uit Noorwegen en 12% uit Algerije. Ook voor aardolie is Rusland een belangrijke leverancier.

Uiteraard leidt dat tot een zekere afhankelijkheid, want als Moskou die aardgashendel zou dichtschroeven, zou dat een groot probleem zijn voor de EU. Dat bleek de voorbije jaren toen de import van Russisch gas fors verminderde toen Rusland overhoop lag met Wit-Rusland en Oekraïne, de twee landen waardoor pijpleidingen lopen om Russisch gas naar de EU te brengen. De Europese Commissie wil dat de lidstaten de afhankelijkheid van Russisch gas verminderen, maar dat is niet zo eenvoudig.

Waar president Trump wellicht op doelt, is de geplande aardgaspijpleiding Nordstream-2 die van de Russische kust onder de Baltische Zee naar Greifswald in Duitsland zou leiden. Op die route ligt al een Nordstream-1-leiding. Op die manier komt gas rechtstreeks vanuit Rusland naar Duitsland zonder een conflict met transitlanden zoals Oekraïne die doorvoer kan verstoren. Anderzijds verdient zo Oekraïne ook geen transittarieven meer, wat ook de bedoeling is van Moskou.

Critici -en zo zijn er ook veel in Duitsland- zeggen dat die pijpleidingen de afhankelijkheid van Russisch gas van de EU dan weer zouden vergroten. Ook onder president Barack Obama was de VS gekant tegen Nordstream, maar de regering van Trump sluit ook Amerikaanse sancties tegen Europese bedrijven die meewerken aan Nordstream-2 niet uit. Het gaat dan om Shell, de Franse groep Engie (met Electrabel), de Oostenrijkse energie- en chemiegroep OMV en enkele Duitse bedrijven.

Er is nog een ander aspect: de VS verdenkt er Rusland van dat het niet enkel pijpleidingen in de Baltische Zee wil leggen, maar ook spionageapparatuur op de zeebodem zou installeren. Finland heeft toestemming gegeven om Nordstream-2 over zijn EEZ (economisch exclusieve zone) toe te laten, maar Denemarken en Zweden hebben dat nog niet gedaan. De UNCLOS-zeerechtconventie uit 1982 geeft landen het recht op bodemrijkdommen, visserij en controle in die EEZ en die gaat veel verder dan territoriale wateren.

De discussie lijkt dan economisch; de bevoorrading met olie en gas is ook een strategisch goed en zo is die ruzie op de tafel van de NAVO beland. Want ook het bondgenootschap zou zo afhankelijk worden van Russisch gas.