Ooit bewonderd president, nu een wreed heerser: het opvallende parcours van Daniel Ortega

Paramilitairen schieten met scherp op demonstranten, knokploegen dringen huizen van dissidenten binnen, kritische studenten worden in gevangenissen gemarteld. De donkere geschiedenis van Nicaragua herhaalt zich, en net als veertig jaar geleden speelt Daniel Ortega de hoofdrol.

Eind jaren zeventig stond Ortega aan het hoofd van het Sandinistisch Bevrijdingsleger, FSLN. Na een bloedige strijd wipte hij de wrede dictator Anastasio Somoza uit het zadel en bevrijdde Nicaragua van een repressief regime. In de hele wereld juichten linkse progressievelingen voor de heldhaftige Ortega. Hij was het levende bewijs dat David kan winnen van Goliath.

Dat romantische beeld ligt inmiddels aan gruzelementen. Ortega (72) heeft zich nu zelf ontpopt als autoritair staatshoofd en de democratie langzaam maar zeker de nek omgedraaid. Nu de bevolking hem uitkotst, gaat ook hij over lijken om zijn macht te behouden. ‘Ortega y Somoza, son la misma cosa’, zingen de Nicaraguanen tijdens massademonstraties: Ortega en Somoza, het is één pot nat.

De protesten begonnen half april, toen Ortega pijnlijke hervormingen in het pensioenstelsel aankondigde. Boze Nicaraguanen gingen de straat op, de politie sloeg de protesten keihard neer. Er smeulde al langer onvrede over Ortega zijn gesjoemel bij verkiezingen, zijn ijzeren greep op staatsinstituten. Het dodelijke politiegeweld was genoeg om de vlam in de pan te doen slaan.

Woedende studenten werpen sindsdien barricades op, blokkeren snelwegen en vechten tegen politie en regeringsgezinde knokploegen. De studenten worden gesteund door de katholieke kerk, boeren, feministen, maatschappelijke organisaties en vertegenwoordigers van het bedrijfsleven. Links en rechts hebben elkaar gevonden in een gemeenschappelijke eis: Ortega en zijn vrouw, vice-president Rosario Murillo, moeten het veld ruimen.

Maar Ortega vervult ook de rol van Goliath met verve en peinst er niet over op te stappen. Politie en paramilitairen hebben volgens mensenrechtenorganisaties sinds april al 350 burgers vermoord. Ortega en zijn vrouw noemen de demonstranten ‘bloedzuigers’ en ‘terroristen’. Pogingen tot dialoog zijn vooralsnog op niets uitgelopen.

Gisteren gingen de Nicaraguanen opnieuw de straat op, en voor vandaag is een nationale staking afgekondigd. Dapper, gezien het staatsgeweld. In het weekend maakten regeringstroepen een eind aan wegversperringen en doodde daarbij tientallen demonstranten. Maandag trokken knokploegen met pistolen een kerk binnen en sloegen een bisschop in elkaar. ‘Ze hebben ons alles afgenomen’, scanderen de demonstranten. ‘Ook onze angst.’

Bananenrepubliek

Daniel Ortega komt in 1945 ter wereld in het dorpje Libertad. Hij is de oudste in een gezin met vier kinderen. Zijn ouders zijn kritisch op de regering en voeden ‘Danielito’ op met een diepe haat voor de Verenigde Staten. Want nadat de Spaanse kolonisators vertrokken, namen de VS feitelijk de macht over in Nicaragua. De Amerikanen zorgden sindsdien voor de juiste stromannen in hun ‘bananenrepubliek’.

Sinds de jaren dertig hebben de VS een trouwe bondgenoot aan de familie Somoza. De Somoza’s beschermen de belangen van de Amerikanen en roven ondertussen de schatkist leeg. Ze houden de bevolking dom en arm en vermorzelen andersdenkenden. De VS trainen de Nicaraguaanse politie in marteltechnieken en voorzien het regime van de wapens. De Somoza’s weten de bevolking op die manier 45 jaar onder de duim te houden.

Ortega is pas 14 jaar als hij voor de eerste keer wordt opgepakt wegens subversieve activiteiten. Twee jaar later sluit hij zich aan bij het net opgerichte Sandinistische Bevrijdingsleger. Ortega berooft banken, vermoordt een politieagent en zit zeven jaar in de gevangenis. De littekens in zijn gezicht herinneren aan de martelingen uit die tijd.

Na een uitruil van politieke gevangenen komt Ortega op vrije voeten en werkt hij zich razendsnel op tot leider van de sandinisten. De oppositie is verdeeld over de te volgen strategie, maar Ortega en zijn broer Humberto weten met hulp van Fidel Castro hun zin door te drukken. Ortega beschikt over grote overtuigingskracht, spant intellectuelen en andere gematigden voor zijn karretje en maakt het land rijp voor de revolutie.

President Ortega

In 1979 is de overwinning een feit, vijf jaar later wordt Ortega de eerste democratisch gekozen president. Meteen wordt duidelijk dat Ortega een Cubaanse definitie hanteert van democratie: armoedebestrijding en toegang tot onderwijs en gezondheidszorg zijn belangrijker dan onafhankelijke instituten of verkiezingen. Zijn broer en hij houden een ijzeren greep op de regering.

Maar Ortega komt tijdens zijn presidentschap nauwelijks toe aan het uitbannen van armoede. Want de VS, onder leiding van Ronald Reagan, doen er alles aan Ortega en de sandinisten op de knieën te krijgen. Ze bewapenen de contrarevolutionairen, en het land vervalt in een bloedige burgeroorlog. In 1989 tekent Ortega een fragiele vrede. Een jaar later kiezen de Nicaraguanen een marionet van de VS als president. Ze hebben genoeg van oorlog.

Ortega blijft het proberen, maar verliest nog twee keer de verkiezingen. Intussen zit hij niet stil. Vanuit het parlement laat hij zijn invloed gelden. Hij heeft daarnaast een flinke vinger in de pap bij de vakbonden en sluit schimmige dealtjes met politieke tegenstanders om zijn grip op de rechterlijke macht en andere instituten te vergroten.

Dat laatste komt goed van pas als zijn stiefdochter Zoilamérica in 1998 een aanklacht tegen hem indient wegens seksueel misbruik. Ortega zou haar vanaf haar 11de jarenlang hebben verkracht en vernederd, met medeweten van moeder Murillo. Diverse getuigen bevestigen het verhaal, maar Ortega ontkomt dankzij zijn vrienden bij justitie aan vervolging. Murillo kiest de kant van Ortega, en noemt haar dochter ‘gestoord’.

Socialistische suikeroom

In 2006 weet Ortega de kerk en een deel van het bedrijfsleven aan zijn kant te krijgen en wint hij de verkiezingen. Hij begint direct met alfabetiseringscampagnes en verbetert het openbaar onderwijs en de gezondheidszorg. Hij krijgt daarbij hulp van zijn socialistische suikeroom Hugo Chávez, de inmiddels overleden oud-president van Venezuela.

In 2011 wordt hij herkozen, hoewel de grondwet herverkiezing verbiedt. Naar het voorbeeld van Chávez trekt Ortega steeds meer macht naar zich toe. Hij zet de grondwet naar zijn hand, censureert de media en zet de oppositie buitenspel. Ook de kiesraad heeft hij in zijn zak, en in 2016 wint Ortega opnieuw de verkiezingen.

Afgezien van wat kleine protesten laat de bevolking hem begaan. Want onder Ortega daalt het aantal Nicaraguanen dat in armoede leeft aanzienlijk en neemt ook de werkloosheid af. Nicaragua blijft bovendien gevrijwaard van het bendegeweld dat andere Centraal-Amerikaanse landen teistert, en het aantal toeristen groeit gestaag. Ook het bedrijfsleven kijkt de andere kant op. Ortega houdt de zakenlui zoet met belastingvoordeeltjes en lucratieve contracten.

Maar door de gedaalde grondstofprijzen en de crisis in Venezuela moet Nicaragua de broekriem aanhalen. Het begint te broeien, en als de bevolking in april protesteert tegen aangekondigde bezuinigingen, klapt Ortega’s kaartenhuis in elkaar. De kerk en het bedrijfsleven laten hem als een baksteen vallen en scharen zich achter de demonstranten. Binnen een week gaan de protesten niet meer over bezuinigingen maar over het aftreden van Ortega en Murillo.

Veertig jaar geleden schreef Ortega zelf het script, nu lijkt hij het draaiboek te zijn verloren. De economie ligt na drie maanden demonstraties volledig plat. Tweederde van de wegen is geblokkeerd, winkels worden geplunderd en toeristen blijven weg vanwege de onrust. De steun voor Ortega brokkelt snel af, ook onder de allerarmsten. Desondanks zet Ortega zijn hakken in het zand. Hij is er de man niet naar om op te geven.