Videospeler inladen...

Listeria, een gevaarlijke bacterie die zich schuilhoudt in onze witte bloedcellen

Supermarktketen Aldi roept in ons land verpakkingen met gebraden rosbief terug, als een preventieve maatregel. Vleeswaren van het bedrijf dat het rosbrief produceert, Offerman, zijn verantwoordelijk voor een dodelijke listeria-besmetting in Nederland. Maar wat is dat eigenlijk voor een bacterie? En hoe kunnen we er ons tegen wapenen?

Listeria is een geslacht van bacteriën dat 15 soorten telt en een aantal ondersoorten. Een daarvan, Listeria ivanovii, is een ziekteverwekker bij zoogdieren, en vooral herkauwers, en veroorzaakt zelden ziektes bij mensen. 

Bij mensen is de ziekteverwekker bijna altijd Listeria monocytogenes. Die is meestal de oorzaak van de tamelijk zeldzame ziekte listeriose, die alleen opgelopen kan worden door het eten van besmet voedsel. De ziekte wordt niet doorgegeven van mens op mens. Geschat wordt dat er jaarlijks zeven gevallen voorkomen per miljoen mensen. In de EU stijgt het aantal gevallen wel sinds 2008. In 2014 waren er 2.161 bevestigde gevallen van de ziekte, en 210 sterfgevallen, 16 procent meer dan in 2013.

Bij zwangere vrouwen, kinderen, volwassenen met een verzwakt immuunsysteem en ouderen kan listeriose zeer ernstige vormen aannemen, en zelfs leiden tot de dood. Geschat wordt dat 20 tot 25 procent van die ernstige gevallen een fatale afloop kennen. Ter vergelijking: bij salmonellose, dat veroorzaakt wordt door de salmonella-bacterie, ligt de kans op overlijden op minder dan 1 procent.

Bij gezonde mensen blijft de infectie meestal beperkt tot het spijsverteringssysteem, en geeft ze eerder milde symptomen die enkele dagen duren. De symptomen zijn een opstoot van hoge koorts, met griepachtige symptomen als spierpijn, hoofdpijn en maagdarmontsteking met diarree en braken. Deze vorm van de ziekte kan aangepakt worden met pijnstillers en vrij verkrijgbare middelen tegen diarree en misselijkheid.

Overigens hebben volgens schattingen tot 10 procent van alle mensen listeria-bacteriën in hun darmflora zitten, zonder dat ze daar hinder van ondervinden. 

Ernstiger wordt het bij de invasieve vorm van infectie, als de bacterie in de bloedbaan geraakt.   

Een onderzoeker haalt listeria-bacteriën uit een buisje om het DNA ervan in kaart te brengen.

Verstoppen in witte bloedcellen

De invasieve vorm van een listeria-infectie, waarbij de bacterie in de bloedbaan geraakt, kan leiden tot onder meer bloedvergiftiging, meningitis of hersenvliesontsteking, encefalitis of hersenontsteking en meningo-encefalitis, een combinatie van de twee voorgaande, zweren aan het hoornvlies in het oog, longontsteking en ontsteking van de baarmoeder of de baarmoederhals bij zwangere vrouwen, wat kan leiden tot een spontane abortus. 

De meeste listeria-bacteriën worden opgeruimd door het immuunsysteem van het lichaam, nog voor ze een infectie kunnen veroorzaken. Bacteriën die echter aan het immuunsysteem ontsnappen, gebruiken een aantal types witte bloedcellen om zich te vermenigvuldigen en te verspreiden via de bloedbanen. 

De listeria-bacteriën laten zich "opeten" door de monocyten, macrofagen en granulocyten - drie soorten witte bloedcellen - van de gastheer. Eens ze in de cel zijn, vermenigvuldigen ze zich. Om zich vervolgens te kunnen verspreiden naar andere cellen, moeten ze aan de celwand geraken, en daarvoor "kapen" ze een aantal mechanismen en structuren van de cel van de gastheer.

Aan het celmembraan aangekomen, oefenen ze daar druk op uit, en vormen zo uitsteeksels die filopoden of "raketten" genoemd worden. Die komen in contact met naburige cellen, en worden door hen opgeslokt. Daarop kan de bacterie zich dan gaan vermenigvuldigen in die nieuwe cel, en zo wordt de cyclus voortgezet en uitgebreid. 

Eens de bacterie in de witte bloedcellen geraakt is, komt ze niet meer buiten de cellen: ze is een intracellulaire - in de cel levende - parasiet. 

De behandeling voor de invasieve vorm van de listeria-infectie bestaat uit een opname in het ziekenhuis, en het intraveneus toedienen van grote dosissen antibiotica. De duur van de opname is afhankelijk van de ernst van de infectie, maar bedraagt meestal minimaal twee weken. 

Een sterke vergroting van een monocyt, een soort witte bloedcel.

Taaie bacterie

Listeria monocytogenes wordt algemeen aangetroffen in beken en rivieren, rioolwater, en in de grond, waardoor ze groenten en fruit kan besmetten. 

De bacterie wordt ook gevonden bij minstens 37 soorten zoogdieren, zowel wilde als gedomesticeerde, bij minstens 17 soorten vogels, en mogelijk ook bij sommige soorten vissen en schelpdieren. 

Het is een behoorlijk taaie bacterie die kan weerstaan aan bevriezing, uitdroging en hitte. Opvallend, en vervelend, is dat de bacterie zich kan vermenigvuldigen bij temperaturen van zelfs 0 graden, en dus ook in gekoeld voedsel. 

Uitbraken van listeria zijn vastgesteld bij uiteenlopende soorten voedsel: hot dogs, charcuterie, gepasteuriseerde of ongepasteuriseerde melk, zachte kazen, rauw en gebakken gevogelte, rauw vlees, roomijs, rauw fruit en rauwe groenten en gerookte vis. 

Zo lagen verkeerd behandelde kanteloepen - een soort meloenen - aan de basis van een uitbraak van listeriose in de Amerikaanse staat Colorado in 2011, en in het oosten van Australië in het begin van dit jaar. Bij de twee uitbraken stierven in totaal 35 mensen. 

Pasteurisatie of voldoende opwarming rekent af met de bacterie, die temperaturen hoger dan 73 graden niet kan verdragen. Besmetting kan echter ook gebeuren na het koken of pasteuriseren, en voor het verpakken. Daardoor kan listeria net zo goed voorkomen in zachte kazen bereid uit gepasteuriseerde melk als uit niet-gepasteuriseerde. Fabrieken die bijvoorbeeld vlees verwerken, moeten dan ook een uitgebreide lijst procedures volgen om besmetting uit te sluiten.

Voor mensen die tot een risicogroep behoren, en die thuis besmetting van bereid vlees door niet-bereide etenswaren uit willen sluiten, is ethanol een goede reiniger tegen listeria voor snijplanken en andere oppervlakken die met voedsel in aanraking komen. Voorts is het aan te raden om gekoeld voedsel te bewaren bij temperaturen onder 4 graden om de groei van de bacterie te ontmoedigen, en om vis, vlees en gevogelte genoeg te bakken en te koken, zodat de temperatuur overal minstens 73 graden is geweest. 

Kanteloepen die niet op de juiste manier behandeld waren, lagen aan de basis van uitbraken van listeriose in Colorado en het oosten van Australië.

Wat doet de listeriabacterie precies? En wat kunnen fabrieken doen om de bacterie buiten te houden? Bekijk hieronder de reportage van "Terzake":

Videospeler inladen...

Meest gelezen