Hoe bang moeten we zijn voor diepgevroren erwtjes?

1. Wat is er aan de hand?

Het Europees Voedselagentschap EFSA waarschuwt voor diepvriesgroenten uit een fabriek in Hongarije, waar producten van het Belgische Greenyard worden bewerkt en verpakt. EFSA stelt dat een besmetting met de listeriabacterie daar 'wellicht' de oorzaak is van de dood van negen mensen. Nog eens 38 mensen zijn ziek geworden. Ze kwamen uit Denemarken, Finland, Oostenrijk, Groot-Brittannië en Zweden. In de fabriek en bij de doden is eenzelfde type van de listeriabacterie aangetroffen.

De bacterie zit alleen in de producten van de Hongaarse fabriek, die naar verschillende landen zijn uitgevoerd, waaronder ook België. Greenyard, dat hierdoor in een diepe crisis verkeert, roept in samenspraak met het Federaal Voedselagentschap FAVV achttien producten terug. Ze zijn van de merken Pinguin, D'Lis, Delhaize en Colruyt. Op de site van FAVV zijn alle producten en de verdeelpunten te vinden.

2. Wat is de listeriabacterie?

Listeria is een bacteriënfamilie die in de omgeving en in de darmen van dieren voorkomen. De bacterie zit in veel soorten voeding, maar vooral rauwe groenten en fruit en in producten gebaseerd op rauwe melk, zoals Franse kazen. Ook paté en gerookte vis zijn mogelijke haarden.

3. Hoe gevaarlijk is ze?

Voor de mens is één type, listeria monocytogenes, mogelijk gevaarlijk. Die kan zware en soms dodelijke voedselvergiftiging en hersenvliesontstekingen veroorzaken. Vooral zwangere vrouwen, ouderen en mensen met een verzwakt immuunsysteem moeten opletten. Wie zwanger is riskeert een miskraam.

De bacterie wordt gedood als je de voeding voldoende verhit. Doe je dat niet of is een product in aanraking gekomen met oppervlakken die met rauwe besmette voeding in contact kwamen en onvoldoende zijn gereinigd, dan is er een risico op infectie. De bacterie kan erg goed tegen de kou, wat hier wellicht het probleem is geweest. Ze is in staat om te groeien bij koelkasttemperaturen en kan zelfs in de diepvriezer overleven en zich verder ontwikkelen.

Het FAVV benadrukt dan ook om bij diepvriesgroenten altijd goed de gebruiksaanwijzingen te volgen en de producten goed door te koken, want "uit het onderzoek door EFSA is onder andere gebleken dat de instructies van de fabrikant voor het gebruik van verschillende voedingsmiddelen niet altijd zijn gevolgd", zo stelt het agentschap. Ook diepvriesproducten die je niet kookt, bijvoorbeeld groenten voor in een salade of smoothie, moet je eerst ontdooien en verhitten.

4. Hoe weet je dat je besmet bent?

Symptomen zijn koorts, hoofdpijn en een grieperig gevoel. Ook buikpijn, braken, misselijkheid en diarree komen voor. Maar zeker niet iedereen wordt besmet en het kan ook dat je pas weken nadat je besmette producten hebt gegeten, symptomen krijgt. De incubatietijd loopt op tot zeventig dagen.

5. Sinds wanneer is er een risico?

Het lijkt erop dat er in 2015 al iets aan de hand moet zijn geweest, maar het duurde een tijd voor alle puzzelstukken in elkaar vielen omdat het niet evident is het verband te leggen tussen ziekte of doden en diepvriesgroenten die ze mogelijk weken eerder aten.

Vorige herfst is in Finland een kleine epidemie van voedselvergiftiging door listeria ontstaan. In januari vond de Finse voedselinspectie bacteriën uit dezelfde stam in pakken diepgevroren maïs. De Europese waarschuwingssystemen signaleerden dat en daarop maakten de andere landen melding van doden en zieken door listeria. Op 22 maart waarschuwde EFSA voor besmette diepvriesmaïs 'verpakt in Polen en geproduceerd in Hongarije' en werd een onderzoek gestart om alles te traceren.

Bij twee onderzoeken vond het Hongaarse voedselagentschap de bacterie terug in de fabriek, waarbij het niet alleen om maïs bleek te gaan. De productie werd stilgelegd en alle producten die sinds 2016 de fabriek hadden verlaten, werden teruggeroepen. Op 3 juli meldde EFSA dat de doden en zieken wellicht terug te voeren zijn tot de besmetting in de Hongaarse fabriek.

Een dag later kwam Greenyard met het bericht dat het alle diepvriesgroenten die tussen 13 augustus 2016 en 20 juni 2018 in zijn vestiging in Hongarije zijn vervaardigd, terugroept. Acht dagen later bericht het FAVV over de zaak en over welke producten preventief worden teruggeroepen. Op de vraag waarom er acht dagen tussen zaten, zei een woordvoerder: "Het is aan het bedrijf om die communicatie te doen."

6. Is de bacterie aangetroffen in producten die hier in de winkel liggen?

"Nee. De terugroepingen zijn preventief. De Hongaarse fabriek leverde aan ons land, maar vooralsnog zijn hier bij testen nog geen problemen vastgesteld", zegt Dorine Van Geert van het FAVV. "In twee stalen diepvriesmaïs uit 2017 is bij ons wel listeria gevonden, maar het gehalte lag onder de risiconormen. Enkel boven een bepaald gehalte zijn er gezondheidsrisico's. Daar bestaan Europese en Belgische normen voor."

7. Is het risico nu geweken?

Niet volledig. EFSA meldt dat de terugroepacties de risico's verkleinen, maar dat er wel nog gevaar dreigt. Het valt immers niet uit te sluiten dat nog meer mensen ziek worden of sterven door de lange incubatietijd. Ook omdat diepvriesproducten lang houdbaar zijn en mensen ze vaak onachtzaam in de diepvriezer laten slingeren, is er een kans dat er nog meer slachtoffers vallen.

8. Wat moet je doen als je ongerust bent?

"Wie typische symptomen krijgt of ongerust is omdat er onlangs Greenyard-groenten op het menu stonden, gaat best naar de huisarts", zegt Van Geert. Een bloedtest kan nagaan of je de infectie onder de leden hebt. Als dat zo is, kan een antibioticakuur soelaas bieden.