Werklozen verarmen om armoede te bestrijden?

Je kan de denkkaders in het arbeidsmarktbeleid, een beetje karikaturaal, herleiden tot de volgende drie visies (of mengvormen daarvan). De eerste heet "werk moet lonen". Werklozen zijn rekenaars, die hun vrije tijd afwegen tegen het loon dat ze daarvoor moeten opofferen.

Als je hen opnieuw aan het werk wil krijgen, moet je er dus voor zorgen dat "werken loont", met de stok (de werkloosheidsuitkeringen verlagen) of de wortel (de nettolonen verhogen). De eerste oplossing is de goedkoopste, tenminste op korte termijn. Want als de gezondheid van werklozen eronder gaat lijden of hun kinderen opgroeien in armoede, betaal je op termijn de factuur in het veelvoud terug. Het is nochtans deze "logica" die achter de uitspraak van Kris Peeters schuilt.

Volgens een tweede visie komen langdurig werklozen in een "afhankelijkheidscultuur" terecht. Ze geloven niet meer in hun eigen kansen en dat ongeloof geven ze door aan hun omgeving. De overheid moet dan zorgen voor een soort heropvoeding tot persoonlijke verantwoordelijkheid, door rechten te koppelen aan plichten (bv. deelname aan activerings­programma’s, of gemeenschapsdienst), of door ze eenvoudigweg in te perken (lagere of in duur beperkte uitkeringsrechten). Ook dit is op korte termijn een goedkope oplossing.

De derde visie steunt op de idee van "sociale investeringen": werkloosheid vreet aan de inzetbaarheid van mensen: hun fysieke en mentale gezondheid, hun vaardigheden… Je moet dus in hen investeren met een pakket diensten op maat (opleiding, bemiddeling, begeleiding, goedkope kinderopvang enz.) om hun kansen op de arbeidsmarkt te verhogen. Deze aanpak is duidelijk de duurste, maar op termijn de meest efficiënte en rendabele, zo blijkt uit onderzoek.

Ik zoom even in op wat onderzoek heeft aangetoond over de verlaging van uitkeringen:

Vooreerst staat vast dat het meer mensen in de armoede duwt. De uitkeringen voor langdurig werklozen liggen 10% (voor alleenstaanden) tot 30% (voor samenwonenden) beneden de officiële Europese armoedegrens. We weten op basis van de jaarlijkse SILC-enquête dat de armoedegraad bij Belgische werklozen gemiddeld 45% bedraagt. Het is niet duidelijk hoe hoog het armoedepercentage onder langdurig werklozen bedraagt, maar aangezien de uitkeringen voor deze groep het laagst zijn, mogen we aannemen dat het een eind boven de 50% ligt.

Bovendien zetten lagere uitkeringen niet meer mensen aan het werk – vooral niet bij de meest kansarme werkzoekenden. Volgens ons jongste onderzoek op Europese schaal zou je bij een halvering van de uitkeringen de tewerkstellingskans van kansarme werkzoekenden hooguit met een half procent kunnen verhogen. Dat komt omdat de financiële druk hen wel harder doet zoeken, maar hen niet meer kansen biedt. En de "gelukkigen" die dan toch een job vinden, snoepen hem vaak af van een andere werkzoekende.

Tegelijk zal het inkomensverlies degenen die werkloos blijven aanzetten om hun auto weg te doen, hun internetabonnement op te zeggen, hun contacten met vrienden op een laag pitje te zetten, te besparen op gezondheids­uitgaven … waardoor ze op termijn hun kansen op werk verder zien verkleinen. Dat betekent dan weer minder belastingontvangsten voor de overheid en dus nieuwe besparingsrondes in de zomer.

Als onze regering alweer een begrotingstekort moet dichtrijden, komt dat misschien omdat ze in het verleden al te veel bespaard heeft op werkloosheids­uitkeringen? Zelfs los van die koele begrotingslogica hebben we misschien liever een regering die wat meer begaan is met armoede­bestrijding en wat meer vertrouwen heeft in de inzet en burgerzin van haar werkloze medeburgers?