Vervelt IS van een "kalifaat" naar een terreurgroep met internationale tentakels?
Afgelopen week heeft de terreurgroep IS drie aanslagen opgeëist in Pakistan, in Syrië en in de Canadese staat Toronto. Bestaat er dan soms twijfel over de echtheid van die opeisingen, toch betekent de val van de "staat" die IS in Syrië en Irak wou vestigen, niet noodzakelijk het einde van de terreurgroep.
Het "persagentschap" van IS was er als de kippen bij om twee bloedige aanslagen in de aanloop naar de parlementsverkiezingen in Pakistan op te eisen. Midden juli vielen er 149 doden in Mastung en deze week nog eens ruim 30 in Quetta, beide in de woelige westelijke provincie Beloetsjistan. In het zuiden van Syrië zijn er meer dan 200 doden gevallen bij een aantal zelfmoordaanslagen. IS heeft ook de schietpartij in de Canadese stad Toronto opgeëist waarbij twee doden en een tiental gewonden zijn gevallen.
Duidelijk is alleszins dat de plaag van IS nog niet verdwenen is, ook niet nadat eind vorig jaar het "kalifaat" van IS in Syrië en Irak militair verslagen werd door het Iraakse en Syrische leger, westerse bombardementen en vooral de inzet van Syrische en Iraakse Koerden op de grond.
Van kalifaat naar ordinaire terreurgroep
De poging van IS om voorganger Al Qaeda te overtreffen door vanaf 2014 vanuit Syrië en Irak wereldwijd een "islamitische staat" te stichten, is dus een mislukking geworden. Net zoals Al Qaeda is IS echter niet verdwenen.
Zo zijn er nog altijd weerstandsnesten van IS in de Eufraatvallei in het oosten van Syrië, waar de beweging haar wortels heeft. In Noord-Irak zijn lokale IS'ers ondergedoken in gebieden als Tal Afar, Diyala en Hawiya, waar ze beroep kunnen doen op stammenloyauteiten, allerlei broederschappen en sympathisanten hebben onder de lokale soennieten. Voor buitenlandse IS-strijders is dat veel moeilijker.
Dat sluimerbestaan in Noord- en West-Irak lijkt op een slapende vulkaan, want tussen etnische spanningen (Arabieren, Koerden en Turkmenen) en religieuze (soennieten, sjiieten en christenen) kan het vaandel van gewelddadig soennitisch extremisme meteen weer gehesen worden, onder de naam IS of een andere noemer. Vergeet niet dat IS zo opgestaan is uit de smeulende asse van "Al Qaeda in Irak".
Op zoek naar een nieuwe uitvalsbasis?
Al jaren probeert IS "filialen" uit te bouwen in conflictgebieden in Noord-Afrika en West-Azië. Facties van lokale terreurgroepen hebben jaren geleden "trouw" betuigd aan het "kalifaat" van IS. Het gaat dan om groepen in Mali en Boko Haram in Nigeria, maar ook milities in Libië en Algerije. Ook in het door oorlog verscheurde Jemen kan IS niet ontbreken, vooral dan via aanslagen tegen de sjiitische Houthi's of soennitische regeringstroepen.
De haat tegen al wat naar sjiisme ruikt, kon IS vorig jaar botvieren in de aanvallen op het parlement in de Iraanse hoofdstad Teheran en tegen het mausoleum van de sjiitische ayatollah Ruhollah Khomeini in Behesht-Zahra.
IS probeert echter vooral een poot aan de grond te krijgen in Afghanistan en Pakistan, vooral dan in de oostelijke Afghaanse provincie Nangarhar en in de toch al door etnische spanningen verdeelde Pakistaanse provincie Baluchistan. Ook daar zijn vooral minderheden zoals sjiieten, christenen en hindoes of sikhs het slachtoffer of ahmadiyya, die door veel soennieten beschouwd worden als "afvalligen van de islam". IS probeert echter vooral om die wankele staten verder te destabiliseren en er "veilige gebieden" uit te bouwen, waar het als organisatie kan overleven.
Schaduw van IS in Zuidoost-Azië
IS voert een gelijkaardige strategie in het islamitische deel van Zuidoost-Azië. Zo zou een duizendtal moslims uit Indonesië, Maleisië en het zuiden van de Filipijnen zich hebben aangesloten bij IS in Irak en Syrië. Al bij al is dat niet veel, maar als ze terugkeren, kunnen ze een probleem worden.
Toch opereert IS echter vooral met lokale rekruten of bestaande groepen zoals Abu Sayyaf uit de Filipijnen die "trouw zweren" aan IS. Vorig jaar bestormden Abu Sayyaf en andere door IS geïnspireerde lokale milities de stad Marawi op het Filipijnse eiland Mindanao en het duurde vier maanden vooraleer ze door het regeringsleger werden verslagen.
In Indonesië probeert IS om jonge moslims en bestaande groepen via internet en sociale media te galvaniseren voor een nieuwe resem terreur. Na de aanslagen zoals die op het eiland Bali in 2002 (met 202 doden) hadden leger en politie Al Qaeda daar tegen de mat geduwd. IS probeert de restanten daarvan te recupereren, maar vooral nieuwe mensen aan te zetten tot terreur. Zo bleven de plegers van de aanslagen in mei tegen drie kerken en de politie in de Indonesische stad Surabaya onder de radar van de politiediensten.
Er wordt daar vooral gevreesd voor het "incubatie-effect" van IS in Syrië zoals dat eerder het geval was met Al Qaeda in Afghanistan, als lokale strijders uit die oorlogsgebieden terugkeren en lokale jongeren opstoken. Toch moet de dreiging van islamterreur in Zuidoost-Azië niet overdreven worden. De meeste staten daar zijn politiek en economisch veel stabieler dan in het Midden-Oosten. En al is er een trend naar een meer conservatieve islam, veelal aangejaagd door Saudi-Arabië, dan zitten de meeste moslims in Indonesië en Maleisië niet te wachten om het volgende slagveld van IS of Al Qaeda te worden.