Zijn vrouwen met macht de oorzaak van de meeste seksuele problemen bij mannen?

Michalina, Wanda en Stach hokken samen in een grauw appartement en hebben een driehoeks­verhouding. De lijnen tussen hun drie punten zijn enigszins ondoordacht getrokken. Om woeste passie gaat het evenwel niet. Met z’n drieën hebben ze haast iets praktisch. Ze zetten de tering naar de nering. In het naoorlogse Warschau staat geen steen meer op de andere, zijn boter, kleding, slaapkamers een schaars goed. Dus delen ze maar. Bezit en elkaar.

Michalina en Wanda zijn boezemvriendinnen en hebben nood aan elkaars gedol. Stach en Michalina zijn getrouwd, intellectueel aan elkaar gewaagd en seksueel weinig compatibel. Stach en Wanda zijn dat laatste wel. Van het een komt het ander. Hoewel de driehoek al snel instort, spreken die eerste scènes uit The Art of Loving, een biopic over de in Polen befaamde seksuologe Michalina Wisłocka, tot de verbeelding. Haast iedere bespreking gaat ermee van start.

De regisseuse wijdt het grootste deel van de film nochtans niet aan die driehoek, maar aan een oudere Michalina. Een wat excentrieke dame die eind jaren 70 een calvarie­tocht onderneemt. Ondanks de tegenwerking van zure bureaucraten wil ze het eerste populariserende boek over seksualiteit van het Oostblok publiceren. Eentje met onomwonden aandacht voor clitorale orgasmes en heldere tekeningen van vrijende koppels.

Dat het haar lukt, weet zowat elke Pool. Sztuka kochania – de kunst van het beminnen, naar Ovidius, een referentie die het boek wat klassiek cachet moest verlenen – wordt al sinds 1978 herdrukt. Ook iedereen wie ik de prent aanraad, negeert de bulk van de film en vraagt meteen: “Zeg, zag je dat van Michalina, Wanda en Stach? Jij weet daar toch wat van. Van Polen, en van driehoeken. Dat deden ze toen al? Waren ze daar dan zo seksueel bevrijd in die socialistische landen?”

Wat daarop te antwoorden, weet ik niet altijd even goed. Het is complex. Historici met meer kennis ter zake dan ik hebben betoogd dat vrouwen seksueel beter gedijden onder het communisme. Zeker in de eerste decennia werd immers komaf gemaakt met verkrampte religieuze mores, de klassieke gender­rollen gingen op de schop omdat er nood was aan arbeidsters. Abortus was toegankelijk lang voor dat in West-Europa zo was. Arbeid gaf vrouwen geld en onafhankelijkheid, collectieve zorgvoorzieningen gaven hen tijd.

Zolang we het alleen over hetero­seks hebben, snijdt dat idee ergens hout. Alleen laat het iets buiten beschouwing: angst. Wanneer ik Sztuka kochania lees, merk ik dat zelfs de vrijgevochten Michalina zich zorgen maakte over hoe die emancipatie van vrouwen zou doorsijpelen in de slaapkamer. Dat het zou gebeuren, stond voor haar buiten kijf. Oost-Europese seksuologen hadden een traditie waarbij, naast medische en persoonlijke, ook sociale en culturele invloeden op het seks­leven in rekening werden gebracht.

Om de kunst van het beminnen in de vingers te krijgen, vond Michalina, moest je misschien toch proberen die geëmancipeerde vrouw buiten de slaapkamer te laten, want vrouwen met macht zijn de oorzaak van de meeste seksuele problemen. Bij mannen. Een angst die vandaag nog steeds resoneert en waarop ik in Oost noch West een echt goed geformuleerd antwoord las.

Graag hoor ik er eentje waarbij niet zoveel verantwoordelijkheid voor die angst op vrouwen­schouders valt.