Wist u dat... de Sahara gewoon in De Panne ligt?

De Sahara is niet alleen een uitgestrekte zandwoestijn in Noord-Afrika of een natuurgebied in Lommel, het is ook de naam van wat tot voor kort een gigantische stuifduin in het natuurreservaat De Westhoek in De Panne was. Officieel heet de duin "de centrale wandelduin" omdat hij letterlijk op wandel was: vanuit het noordwesten waaide de wind zand richting het zuidoosten waar het zich in duinen opnieuw afzette. Als een golf rolde de Sahara zo in slow motion over het landschap.

Net omdat de Sahara zo’n desolaat uitzicht bood, was de stuifduin in de jaren 60 en 70 gegeerd bij filmploegen op zoek naar geschikte locaties voor woestijnopnames. Grote titels heeft dat niet opgeleverd, maar enkele films die zich zogezegd in een barre zandvlakte op een ver continent afspelen, zijn in werkelijkheid bachten de kuppe op pellicule vastgelegd.

(Op onderstaande kaart kan u inzoomen op de precieze locatie van de Sahara)

De Westhoek is sinds 1935 als landschap beschermd en kreeg in 1957 als eerste natuurgebied in België het statuut van staatsnatuurreservaat. Vandaag is het een Vlaams natuurreservaat met een totale oppervlakte van 350 hectare en staat het Agentschap voor Natuur en Bos in voor het beheer. Samen met de aangrenzende Krakeelpanne, het Calmeynbos, de Oosthoekduinen en de Franse duinen van Le Perroquet is het goed voor het grootste duinmassief aan onze kust.

In 1993 bracht de toenmalige BRT een bezoek aan De Westhoek in het kader van het programma "De natuur, wat doe je ermee?". Op dat moment zaten de duinen aan onze kust al decennia in het verdomhoekje door uitdijende bebouwing, maar toch was de Sahara nog meer dan 100 hectare groot:

Niet lang nadat deze beelden waren opgenomen, begon de Sahara drastisch te transformeren. Helmgras, duindoorn en andere begroeiing overwoekerden het zand en in geen tijd verdween het onder een dikke laag groen. Rond de eeuwwisseling raakte dit proces in een stroomversnelling. Toen "Vlaanderen vakantieland" in 2014 een bezoek bracht aan De Westhoek, was de Sahara onherkenbaar veranderd.

"In 2010 bleef nog zowat 10 hectare van het stuivend zand over", vertelt Reinhardt Strubbe van het Agentschap Natuur en Bos aan VRT NWS. "De grootste omwenteling vond tussen 1999 en 2004 plaats. Dit had verschillende oorzaken. Door ziektes als myxomatose ging de konijnenpopulatie in De Westhoek sterk achteruit. Deze dieren zijn belangrijk omdat ze de vegetatie afgrazen en holen graven die het stuifproces in de hand werken."

"Ook de toenemende verstedelijking speelde en speelt een rol. Flatgebouwen, villa’s en wegen vormen barrières die de beschikbare ruimte voor het stuifproces inperken. Vlak over de grens met Frankrijk is de Camping du Perroquet sterk gegroeid. Ook die bebouwing gaat het stuifproces tegen. Daarnaast zijn op vele plaatsen helmgras en verschillende soorten struiken en bomen geplant om het zand tegen te houden of te fixeren."

Een van de belangrijkste oorzaken van de overwoekering van de Sahara is volgens Strubbe de klimaatwijziging. "Winters zijn nu korter en warmer. Bovendien valt gedurende het jaar meer neerslag. Grassen en hun zaden krijgen hierdoor vrij spel, steeds minder door de wind gehinderd. Dit creëert een sneeuwbaleffect: zowel duindoorn als helmgras kan zich ongestoord vermeerderen."

Hoewel de transformatie van de Sahara in een landschap vol ruige grassen en doornige struiken mogelijk een positieve evolutie lijkt, valt die volgens Strubbe toch te betreuren. "Stuifduinen als de Sahara vormen een specifiek Europees habitattype dat tal van zeldzame dieren als de strandzandloopkever aantrekt. Door de verstuiving ontstaan ook natte duinpannen, plekken waar de wind het zand tot op de grondwatertafel wegblaast. Die duinpannen zijn op hun beurt een geschikte habitat voor onder meer zeldzame orchideeën en de rugstreeppad."

In een poging de Sahara zoveel mogelijk in zijn oorspronkelijke staat te herstellen, bereidt het Agentschap Natuur en Bos samen met verschillende andere partners langs beide zijden van de grens met Frankrijk het project Vedette voor. Dat staat voor "Voor Een Duurzaam Eco-Toeristisch Territorium" en wil met Europees geld de al te sterke uitbreiding van de begroeiing in De Westhoek voor een deel te lijf gaan.

"Het is onze bedoeling om 8,6 hectare stuifduin te herstellen", zegt Strubbe. "Concreet zullen we met graafmachines de bovenste laag begroeiing en humus afschrapen. Zo willen we een aaneengesloten stuk creëren. We hopen dat de wind het werk daarna voortzet en het gebied nog zal vergroten. Sowieso zullen we de stuifduin nadien moeten onderhouden, onder meer door nieuwe begroeiing handmatig te verwijderen."

Omdat het helmgras de jongste jaren heel wat andere diersoorten heeft aangetrokken, is het niet de bedoeling om alle begroeiing te verwijderen. "Vogels als de zomertortel voelen zich prima thuis in het struikgewas. Ook de nachtegaal is een trouwe broedvogel. Momenteel is De Westhoek een echt walhalla voor die vogelsoort.”

De werkzaamheden zullen in 2020 en mogelijk al in 2019 plaatsvinden. In eerste instantie zijn ze begroot op 65.000 euro waarvan Europa de helft op tafel legt. In het gemeentehuis van De Panne loopt momenteel een tentoonstelling over de Sahara en Vedette. Daar kunnen bezoekers meer te weten komen over het belang van het natuurreservaat en over het project.

Wandelaars zijn en blijven ook na de werkzaamheden welkom in de Sahara en bij uitbreiding in De Westhoek op voorwaarde dat ze de afgebakende paden volgen.

(Video onder: als kind speelde fotograaf Michiel Hendryckx regelmatig in de Sahara, die ook wel als de Romeinse Vlakte bekendstaat. Op 20 juli 2002 haalde hij in "Vlaanderen vakantieland" herinneringen op aan die tijd)

Vorige week is Kim Debrie van "Plage préférée" op Radio 2 met Strubbe op pad geweest in De Westhoek. Die reportage kan u hieronder beluisteren: