Amerikaans museum mag Nederlandse roofkunst houden

Jacques Goudstikker was een belangrijke Nederlandse kunsthandelaar die goed boerde in de jaren 30. Hij verhandelde vooral Nederlandse schilderkunst en zijn collectie beeldende kunst was in die tijd omgerekend wel 100 miljoen euro waard. Goudstikker was ook een Jood, die na de Duitse inval in 1940 met zijn gezin per vrachtschip vluchtte, en daarbij stierf door een banale val. 

Bekender is hij nog omdat vlak na zijn dood Hermann Göring opdook aan zijn depot. De rechterhand van Hitler kocht destijds alle 1.113 geïnventariseerde schilderijen en kunstvoorwerpen voor een prikje op. Na de oorlog kwam de collectie in handen van de Nederlandse staat, en toen liep het mis. 

In het Norton Simon Museum in Pasadena, California hangen namelijk twee werken die ooit aan Goudstikker toebehoorden: Adam en Eva van Lucas Cranach de Oude. Dat is niet naar de zin van Marei von Saher, de Amerikaanse schoondochter van Goudstikker, die al elf jaar in een juridische armworsteling verwikkeld is met het museum. Roofkunst, zo noemt Von Saher het tweeluik uit de zestiende eeuw. 

In 1966 verkocht de Nederlandse staat de Carnachs aan een Russisch-Amerikaanse verzamelaar, George Stroganoff-Sherbatoff, en die verkocht ze begin jaren 70 door aan het Norton Simon Museum. Vandaag worden ze op zo’n 20 miljoen euro geschat.

Maar had de Nederlandse overheid wel het recht om die doeken door te verkopen? En zo nee, is de transactie tussen die Russische verzamelaar en het Amerikaanse museum dan wel rechtsgeldig? Von Saher vindt alvast van niet. 

In de jaren 90 probeerde ze voor de eerste keer om Adam en Eva terug te krijgen door de Nederlandse staat voor de rechter te slepen. Maar ze ving bot. Na de oorlog gold 1951 als deadline om roofkunst terug te eisen, en de Goudstikkers hadden de werken daarvoor maar moeten claimen, vond de rechtbank. 

Na die nederlaag klaagde Von Saher in 2007 dan maar het Norton Simon Museum aan. Haar redenering: de aankoop van het tweeluik is niet geldig omdat Stroganoff-Sherbatoff nooit de rechtmatige eigenaar was. Pittig detail: het museum zegt dat de Carnachs oorspronkelijk de Stroganoff-familie toebehoorden, maar dat ze in 1917 door de Sovjets zijn afgepakt en zo uiteindelijk bij de Goudstikkers zijn beland. 

Hoe het ook zij, na een lange juridische procedure, met twee eerdere uitspraken, heeft het hof van beroep in San Francisco nu eindelijk beslist: Adam en Eva blijven in Californië. De Nederlandse overheid heeft destijds een beslissing genomen, en het is niet aan de Amerikanen om zich daar nu in te gaan moeien. Dat is best uitzonderlijk, omdat in de VS doorgaans geldt: eens gestolen, altijd gestolen. 

Premiejagers

Ruim 70 na het einde van de Tweede Wereldoorlog, en het wordt nog altijd geruzied over roofkunst? De Carnachs zijn lang niet de enige kunstwerken die worden teruggeëist door kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen van voormalige eigenaars. Maar moeten de huidige eigenaars die vaak prijzige kunstwerken toch nog afstaan?

In een aantal landen bestaan daarvoor zogenaamde restitutiecommissies die proberen tot een "eerlijke en rechtvaardige" oplossing te komen. De Goudstikkers hebben op die manier trouwens al 202 kunstwerken teruggekregen van de Nederlandse staat.

Maar de complexe eigendomsclaims worden verder nog aangewakkerd door gespecialiseerde premiejagers die zich door erfgenamen laten betalen om roofkunst op te sporen en minnelijke schikkingen af te dwingen. 

Niet deze keer. Het Norton Simon Museum hoopt dat de zaak met deze uitspraak definitief te rusten wordt gelegd. "We kijken er naar uit om deze twee belangrijke kunstwerken verder toegankelijk te maken voor het grote publiek." Von Saher laat via haar advocaat weten dat ze teleurgesteld is en haar opties bekijkt.